بررسي ظرفيت توسعه ميان افزا در فضاهاي موقوفه شهري (مطالعه موردي: ناحيه 3 منطقه 2 شهر يزد)

A Study of the Endogenous Development in the Urban Endowed Spaces (A Case Study on District 3, Region 2, Yazd)

عليرغم اينكه اراضي وقفي همواره نقش بسيار موثّري در شكلگيري و ساخت فضايي شهرهاي ايران داشته است، امّا در سالهاي اخير، بسياري از اين اراضي در دل شهرها، بدون استفاده رها شده يا از توسعه بازمانده و سبب تشديد توسعه پراكنده شهري شدهاند. اين روند، علاوه بر تشديد پراكندهرويي، به تخلخل بافت شهري، افزايش هزينههاي خدماترساني، ناسازگاري در كاربريهاي همجوار و كاهش كيفيّت زيست در درون شهرها و... منجر شدهاند. آنچه در اين مقاله به طور ويژه مورد توجّه است، اراضي بازمانده از توسعه در شهر يزد است. در اين شهر حدود 7 درصد اراضي، وقفي هستند و حدود نيمي از اين اراضي در دل بافتهاي شهري واقع شدهاند، امّا كاربري مناسب شهري ندارند و از پويايي و كارايي لازم برخوردار نيستند. از اين رو، توسعه مجدّد اين اراضي وقفي در شهر يزد، ضرورتي براي استفاده بهينه از اراضي درونشهري محسوب ميشود. بر اين اساس، هدف مقاله حاضر سنجش ظرفيّت توسعه ميانافزا در اراضي و فضاهاي وقفي ناحيه 3 منطقه 2 شهر يزد و پهنهبندي و اولويّتبندي آنها بر اساس شاخصهاي تحقيق است. روش تحقيق توصيفي ـ تحليلي است. بدين منظور، در گردآوري دادهها، از روش كتابخانهاي و مطالعات ميداني و از مدل فرايند تحليل سلسله مراتبي (AHP)، براي وزندهي به شاخصهاي تحقيق بهره گرفته شده است. وزن مربوط به معيار و شاخصها، با استفاده از 30 عدد پرسشنامه تكميل شده توسط متخصصان و با برنامه Expert Choice محاسبه گرديده است. نتايج يافتهها نشان ميدهد كه در تعيين ظرفيّت توسعه اراضي وقفي ناحيه مطالعاتي، عوامل مديريّتي ـ نهادي با ضريب اهميّت 0.664، بيشترين تاثير و عوامل كالبدي- فضايي با ضريب اهميّت 0.208، تاثير كم و عوامل اقتصادي و اجتماعي هر يك با عدد 0.064، تاثير ناچيزي در سنجش ظرفيّت توسعه اراضي وقفي ناحيه مذكور دارند. هم چنين با تهيّه نقشههاي مربوط به هر يك از معيارها و شاخصها و روي هم اندازي آنها با اعمال وزن مربوطه، نقشهاي تهيه شد كه اراضي وقفي را در چهار دسته بر اساس اولويّت و ظرفيّت توسعه دستهبندي ميكند؛ به طوري كه اراضي وقفي با اولويّت اول، بيشترين ظرفيّت و اراضي وقفي با اولويّت چهارم، كمترين ظرفيّت توسعه را دارند.

Despite the fact that the endowed lands have always had an effective role in the formation and the space construction of Iranian cities , but in recent years , many of these lands in the heart of cities , have been left intact or lagged behind development and have intensified urban dispersed development . This trend , in addition to intensification of disperse growth , has led to the porosity of urban texture , increase of service costs , incompatibility in the neighboring uses and reduction of life quality inside the cities. What is noticed particularly in this article is the lands lagged behind the development in Yazd. In this city, about 7 percent of lands are endowed lands and about half of these lands are located in the heart of urban textures, but they do not have suitable urban use and do not enjoy necessary dynamism and efficiency. Thus, the re-development of these endowed lands in Yazd is considered as a necessity to have an optimal use of intra-city lands. On this basis, the present article intends to measure the capacity of endogenous development in the lands and spaces endowed at the District 3, Region 2 of Yazd and prioritizing them based on the research indexes. The research methodology is of the descriptive-analytic type. For this purpose, in data collection, the library method and field study have been used and the AHP model also has been employed to give weight to the research indexes. The weight related to the standards and indexes has been calculated by using 30 questionnaires completed by expert and through Expert Choice program. The results of the findings show that in determining the capacity of the endowed land development of the region under consideration, the managerial-institutional factors with the significance coefficient of 0.664 have the greatest impact and the physical-space factors with the significance coefficient of 0.208 , have the least impacts and the social and economic factors , each with 0.064 , have insignificant impacts in measuring the capacity of endowed lands development in the mentioned region. Also , by preparing maps related to each of the standards and indexes , and overlapping them with the application of related weight, a map was prepared in which it classifies the endowed lands in four groups based on development capacity and priority. It is such that the endowed lands with the first priority have the greatest capacity and the endowed lands with the fourth priority have the least capacity for development.