باستان شناسي هزاره پنجم پيش از ميلاد فلات مركزي و چالشهاي پيش رو

The Archaeology of the Fifth Millennium BC of the Iranian Central Plateau and its challenge

چكيده مطالعات باستان شناسي در دهه 1350 شمسي در دشت قزوين، با كاوش در سه محوطه مهم زاغه، قبرستان و سگزآباد وارد مرحله نويني شد كه همگان به نتايج اين اقدام شادروان دكتر عزت الله نگهبان به صورت مبسوط اشاره داشته اند. اين كاوش ها به رغم نتايج درخشان از دو ضعف عمده برخوردار بودند كه يكي از مهمترين نقيصه ها فقدان گاهنگاري درست محوطه هاي مورد اشاره است. همين امر موجب شد تا برخي از كاوشگران اين محوطه ها در تبيين جابجايي استقرارها دچار برداشتهاي عاميانه از تحولات فرهنگي شوند كه من آنرا باستان شناسي شبه تاريخي ـ فرهنگي نام مي نهم. استفاده از واژه باستان شناسي شبه تاريخي ـ فرهنگي بدين منظور بوده كه اين رهيافتها شباهت ظاهري با مكتب تاريخي-فرهنگي دارند؛ اما مشرب باستان شناسي تاريخي ـ فرهنگي خود داراي ساختار و چهارچوب مشخصي است كه افرادي همانند دكتر مجيدزاده در طرح بيان و نظرياتشان از همان اندك بضاعت باستان شناسي تاريخي ـ فرهنگي نيز بهره نجسته اند. نكته دوم كه ذكر آن خالي از فايده نيست، فقر نظريه پردازي در مكتب تاريخي-فرهنگي است كه موجب شد اين نوع از باستان شناسي فاقد هرگونه دركي جامع از چگونگي تطور فرهنگي جوامع انساني فلات مركزي ايران باشد. به همين دليل وقتي به يك گونه سفالي همانند سفال آلويي در يك بستر فرهنگي جديدتر بر خوردند، تصور كردند كه قومي تازه وارد به فلات حمله نموده و با ببار آوردن ويراني ها باعث جابجايي عظيم استقرارها شده است. جنگ و بكارگيري قوه قهريه عليه ساكنان بومي، نه تنها آنها را از محل-هاي مسكوني اشان فراري داده، بلكه آنها را مجبور كرده ضمن فراموش نمودن سنن و آداب و رسومشان، حتي در استفاده از اسباب روزمره زندگي، سفالي را استفاده كنند كه باب ميل مهاجمان بوده است. مقاله حاضر از دو منظر نگرش و نگاه سطحي اين رويكرد شبه باستان شناختي را مورد نقد و ارزيابي قرار مي دهد و سعي دارد تصوير درست و علمي از باستان شناسي هزاره پنجم شمال فلات مركزي ارايه دهد.

The Archaeology of the Fifth Millennium BC of the Iranian Central Plateau and its Challenges Dr. H. Fazeli Nashli2 Abstract Archaeological investigations in the Qazvin plain during th 1970s shed new light to study the cultural developments of Iranian prehistory. In spite of its significance, these studies faced two main problems. First dealt with the inadequacy of using secure chronological data and the second was that some excavators - having found new ceramic types - suggested the migration and invasion of new people within the central plateau. This paper reviewed the chronology of the fifth millennium BC sites based on the c14 dates and stratigraphic sequences in order to show the cultural and historical approaches are not significant to understand the cultural carnages of the region. This is significant that the new chronological studies clearly show no relationship between the abandonment of old sites and settling in new ones. There are large gaps between the sites which were abandoned during the fifth millennium BC, (sites such as Tepe Sialk North to the emerging of new sites such as Sialk South). We suggested sites such as Sialk in which abandonment was caused by natural phenomenon such as highly sedimentation and flood from 5900 BC to 4500 BC. Therefore, such abandoned was not originated by invasion. This paper also suggests that the fifth millennium BC communities of the Iranian central plateau can be viewed as tribal ranked societies and it is still too early to suggest any external warfare. It is important to say that when we see new ceramic types it is better to address it as an innovation and interaction rather than external stimuli for change.