روح نظريه تذكر در نگاه ملاصدرا به تعقل

Spirit of the Theory of Reminiscence in Mulla Sadra’s View of Intellection

ملاصدرا در تبيين ادراك، بويژه ادراك عقلي، از سويي با توجه به مباني فلسفه‌اش ـ‌‌از قبيل اصالت و تشكيك وجود، مساوقت وجود با علم و حركت جوهري‌ـ ديدگاهي خاص و متفاوت با گذشتگان دارد و از سوي ديگر، نظريه قدم نفس افلاطون را بر اساس كينونت نفس در عالم مفارقات، همسو با ديدگاه خود درباره حدوث جسماني نفس تلقي ميكند؛ چراكه اين كينونت در عالم مفارقات و عقول مجرد بصورت جزيي و ناقص نبوده و نفس در قوس نزول با حركت جوهري جسم، حدوث جسماني مي‌يابد و در قوس صعود دوباره به عالم عقول بازميگردد. اين سير وجودي همان سير معرفتي نيز هست. بهمين سبب، در ادراك عقلي نفس عالم عقل را مشاهده ميكند، همان عالمي كه در ابتداي قوس نزول در آن وجودي عقلي داشته است. با در نظر گرفتن درهم‌تنيدگي وجودشناسي و معرفت‌شناسي در فلسفه ملاصدرا، همانگونه كه سير نفس انسان در عوالم وجود سعه وجودي او را بدنبال دارد، رحلت از هر كدام از عوالم بسوي عالم ديگر، تكامل ادراكات از حسي و خيالي به عقلي را نيز در پي دارد. ملاصدرا درباره ادراكات عقلي برخلاف ادراكات حسي و خيالي، قايل به افاضه مفاهيم عقلي از سوي عقول مفارق به نفس و مشاهده از دور آنها توسط نفس است. بنابرين عليرغم اينكه ملاصدرا نظريه تذكر افلاطون را نپذيرفته، نگاه خاص او به ادراك عقلي ميتواند نوعي تذكر و يادآوري باشد؛ گرچه بر اساس تفاوت مباني افلاطون و ملاصدرا نميتوان اين دو را كاملاً منطبق بر يكديگر دانست.

In his explanation of perception, especially intellectual perception, based on his own philosophical principles, such as the principality and gradation of existence, commensurability of existence with knowledge and the trans-substantial motion, Mulla Sadra follows an approach different from that of his predecessors. On the other hand, he considers Plato’s theory of the pre-eternity of the soul in line with his own view of the corporeal origination of the soul based on its creation in the world of separate beings. The reason is that this creation in the world of separate beings and immaterial intellects is not in a particular and imperfect form. Rather, in the arc of descent, the soul enjoys corporeal origination along with the body’s trans-substantial motion and returns to the world of intellects in the arc of ascent. This ontological process is the same as an epistemological one. Accordingly, the soul observes the world of intellect through intellectual perception; the same world in which it enjoyed a rational existence at the beginning of the arc of descent. Given the intertwinement of ontology and epistemology in Mulla Sadra’s philosophy, as the development of the human soul in the worlds of existence is followed by its ontological development, moving from each world to the next one is followed by the perfection of perception, from the sense and imaginal perception to the intellectual one. Regarding intellectual perceptions, unlike sense and imaginal perceptions, Mulla Sadra believes in the flow of intellectual concepts from immaterial intellects into the soul and the soul’s contemplating them from a distance. Therefore, although Mulla Sadra does not agree with Plato’s theory of reminiscence, his particular view of intellectual perception can be a kind of reminiscence and recollection. However, given the differences between the philosophical principles of Plato and Mulla Sadra, we cannot consider them to be completely compatible with each other.