نقد و بررسي «سلسله‎مراتبي‎بودن نيازهاي انسان در نظريۀ مازلو»

A Critique and Review of Maslowʹs Hierarchy of Human Needs Theory from the Point of View of the Holy Quran

چكیده نظریۀ «انگیزه‎های انسانی» مازلو یكی از شناخته‎شده‎ترین و تأثیرگذارترین نظریات روان‌شناسی از زمان پیدایش آن بوده ‎است. در این نظریه، نیازهای اساسی انسان به ترتیب اهمیت در قالب یك هرم گنجانده شده‎است و بر اساس آن، نخست می‎بایست نیازهای اولیه‎ای همچون نیازهای فیزیولوژیك، نیاز ایمنی و ... برآورده شوند تا بتوان به بالاترین سطح نیازها یعنی نیاز خودشكوفایی و تعالی متوجه گردید. به این ترتیب، یك نظم ناگزیر و سلسله‎‎مراتب معین بر نحوۀ تأمین نیازها حكم‎فرماست. پژوهش حاضر اصل «سلسله‎مراتبی بودن نیازهای انسان» را در نظریۀ مازلو از دیدگاه مكتب حیات‎بخش اسلام و بر اساس آیات قرآن كریم و با روش تحقیق كیفی تحلیل محتوا با رویكرد قیاسی، نقد و بررسی كرده ‎‎است. نتایج به‎دست‎آمده نشان می‎دهد كه به منظور دستیابی به خودشكوفایی و تعالی مورد نظر قرآن، تأمین مرحله به مرحلۀ نیازها ضرورتی ندارد و حتی در برخی موارد لازم است كه انسان با اختیار خود از برخی یا همۀ نیازها به یكباره چشم بپوشد. ازجمله موارد نقض قرآن بر این اصل، می‎توان به روزه‎‎داری، پرهیز از ریا، شهادت‎طلبی و آزمایش الهی اشاره كرد.

Maslow’s human motivation theory has been considered as one of the most influential theories of psychology since its emergence. In this theory, basic human needs are ranked in a pyramid. Based on this hierarchy, basic needs, such as physiological needs, safety needs, etc., should be met first. In this hierarchy, the need for self-actualization and transcendence are placed at the highest level. Thus, an inevitable order and hierarchy of needs govern the fulfillment of the needs. Using a qualitative comparative approach and content analysis method, this study tries to critically review Maslow’s hierarchy of needs theory from the point of view of Islam and The Holy Quran. The results of the study show that in order to achieve self-actualization and transcendence defined by The Quran, it is not necessary to fulfill all the prior needs. Even in some cases, it is necessary for humans to disregard some or all their prior needs. Some examples of contradiction mentioned in The Quran include fasting, avoiding hypocrisy, martyrdom, and divine trials.