بررسي عناصر داستاني در حكايات «جانور محور» مثنوي مولوي

A Study of Fictional Elements in the Animal-Oriented Anecdotes of Molaviʹs Mathnavi

مثنوی به ‌سبب ساختار داستانی‌اش، همواره مورد توجه بوده است. شاید شخصیت‌پردازی‌های مبتنی بر عناصر داستانی، این اثر بی‌بدیل عرفانی را به یك شاهكار ادبی تبدیل كرده است؛ چراكه پرداختن به نقش‌آفرینی پدیده‌های غیر انسانی، خصوصاً شخصیت‌های جانوری و شناسایی كاركردهای مثبت یا منفی و رمز‌گشایی از آن‌ها، به ما در درك مفاهیم پیچیدة مثنوی كمك شایانی می‌كند. بنابراین داستان‌های مثنوی فقط وسیله‌ای در خدمت تفهیم و شرح مفاهیم انتزاعی و عرفانی یا اخلاقی نیستند، بلكه این داستان‌ها با ساختار ویژة مبتنی بر عناصر داستانی حیطه‌های «معرفت‌شناسی»، «‌انسان‌شناسی»، و «هستی‌شناسی»‌ را نیز دربر دارند. در این مقاله، سعی شده است به تحلیل و بررسی داستان‌ها‌ی مبتنی بر شخصیت‌های جانوری در مثنوی، مطابق با معیارهای منتقدان ادبی معاصر دربارة عناصر داستانی، پرداخته شود تا معلوم شود كه مولوی، با وجود فاصلة زمانی بسیار با عصر ما، به رعایت و كاربست بسیاری از عناصر داستانی مثل شخصیت‌پردازی، طرح (پیرنگ)، نوع داستان، گفت‌وگو، درون‌مایه، و شیوة روایت پای‌بند بوده است.

Due to its narrative structure, Mathnavi has always been at the center of attention. Probably the characterizations based on fictional elements have turned this unique mystical work to a literary masterpiece, since the role-playing of non-human phenomena, especially animal characters, as well as decoding them and identifying their positive or negative functions greatly help us in understanding the complicated concepts of Mathnavi. Therefore, the stories of Mathnavi not only serve as a means for explaining the abstract, mystical, or ethical concepts, but also, due to their particular structure based on fictional elements, contain the ‘epistemological’, ‘anthropological’, and ‘anthological’ domains. The present paper aims to study the Mathnavi stories which are based on animal characters in terms of the standards used by the contemporary literary critics. The results showed that Molavi, in spite of his long temporal distance with us, was committed to using many fictional elements such as characterization, plot, type of story, dialogue, theme and type of narration.