وحدت «ساختاري ـ واژگاني» جمله‌‌هاي همساني (پيوسته)، يكي از الگوهاي نحوي موسيقي‌‌آفرين در مثنوي

Structural-Lexical Unity in Parallel Sentences: A Rhythm-Creating Syntactic Pattern in Mathnavi

مثنوی معنوی از شگرف‌‌ترین آثاری است كه پیوسته مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است. یكی از ویژگی‌‌های منحصر به فرد این شاهكار ادبی، وحدت «ساختاری ‌‌ـ واژگانی» جمله‌‌های همسانی (توازن نحوی و واژگانی) است. منظور از جمله‌‌های همسانی، جمله‌‌های مركبی است كه جمله‌‌واره‌‌هایشان با هم، رابطة همپایگی، تفسیری، بدلی یا تأكیدی دارند و هر یك از این جمله‌‌واره‌‌ها ممكن است مركب وابسته باشند. باید اعتراف نمود كه به نقش الگوهای نحوی، در ایجاد بلاغت و موسیقی كمتر توجه شده است. اگر صناعاتی مثل موازنه و ترصیع و... كه مبتنی بر روش تسجیع و تكرار هستند، از دیدگاه نحوی بررسی شوند، روشن می‌‌شود كه روش موازنه و ترصیع، جمله‌‌های همسانی است كه ساختار زبانی و دستوری یكسانی دارند؛ یعنی این الگوی نحوی، بستر آن صناعات است. آنچه كه الگوی وحدت «ساختاری‌‌ـ واژگانی»، بر صنایع مذكور فزونی دارد، این است كه در صنایع مذكور آهنگ واژگان و خصوصاً آهنگ پایانی جمله‌‌ها اهمیت دارد و كمتر به وحدت ساختار دستوری و وحدت واژگانی توجه می‌‌شود. مولانا به نحو شگفت‌‌انگیزی این الگوی نحوی را چه در دیوان و چه در مثنوی به كار می‌‌گیرد و از تكرار واژگان و تركیبات و جمله‌‌ها ابایی ندارد. چه بسا همین ساختار یكسان، موجد موسیقی در شعر وی است. این مقاله در عین آنكه نكته‌‌ای دستوری را تبیین و توصیف می‌‌نماید، به بررسی زبان اثر از حیث زیبا‌‌شناختی نیز می‌‌پردازد كه به سبك‌‌شناسی منجر می‌‌شود.

Mathnavi-ye Ma’navi is one of the magnificent works that has always been a subject of review and analysis. A unique characteristic of this literary masterpiece is its structural-lexical unity in parallel sentences (syntactic and lexical rhythm). Parallel sentences are compound sentences, clauses of which are related in terms of coordination, interpretation, apposition, or emphasis. Each of these clauses may be bound compound. It should be noted that the role of syntactic patterns in creating rhythm and eloquence has been neglected. If figures of speech such as parallelism and leonine verse, which are based on prose rhythm and repetition, are studied from a syntactical perspective, it will become clear that the methods of parallelism and leonine verseare in fact parallel sentences that have identical grammatical and linguistic structures. In other words, the syntactic pattern is the basis of the mentioned figures of speech. In addition to the structural-lexical unity, rhythm of words and especially the end rhyme are of importance in these figures of speech, whileunity of grammatical and lexical structures is less focused.Molanawonderfully used this syntactic pattern in both his Divan and Masnavi, notrefraining from repetition of words, compositions,and sentences. It is maybe the parallel structure thatcreates rhythm in his poem. The present paper is an attempt to explaina grammatical point and to study the language of Masnavi in terms of aesthetics, and consequently, stylistics.