مجمع‌‌الفضلا

Majma’ al-Fuzala

نوشتن تذكرة ‌‌شعرا در حوزة رواج و گسترش زبان فارسی، بیش از همه در فرارودان و هند، سابقه و روایی دارد. پس از تألیف لباب‌‌الالباب، وقفة طولانی در نوشتن تذكره روی داد و در قرن نهم فقط تذكرة‌‌الشعرای دولتشاه نوشته شد، اما از اواخر قرن دهم تذكره‌‌نویسی به ویژه در هند رونق گرفت؛ در آنجا به دلیل وجود حكومت‌های ایرانی، محیط مناسبی برای حضور شاعران و نویسندگان فارسی‌‌زبان فراهم آمده بود. یكی از تذكره‌های مهم كه در این دوره تألیف یافت، مجمع‌‌الفضلای محمد عارف بخارایی است كه متأسفانه تاكنون تحقیق بایسته‌ای دربارة احوال مؤلف و كتابش انجام نگرفته است و اكثر محققان صرفاً به نقل سخنان عبدالحی حبیبی و علیرضا نقوی پرداخته‌اند و چیزی بر آنها نیفزوده‌اند. یكی از دلایل گمنامی مجمع‌‌الفضلا و مؤلفش، كمیابی نسخه‌های آن است. از این تذكره تنها دو نسخة شناخته‌‌شده وجود دارد؛ یكی در دانشگاه پنجاب لاهور و دیگری در دانشگاه تهران. در این مقاله كوشش می‌‌شود تا ضمن تحلیل و نقد تحقیقات پیشین دربارة تذكرة مجمع‌‌الفضلا، این تذكره بر اساس نسخة موجود در دانشگاه تهران، بررسی و معرفی شود.

Writing biography of poets in the area of thespread of Persian language has a long history and prevalence especially in Transoxiana and India. After the composition of Lubab al-Albab, a long pause in writing biography occurred. In the ninth century, only one biography, namely Tazkirah al-Shuʹara-yiDawlatshah, was written. However, from the late tenth century, writing biography flourished especially in India, where due to the existence of Iranian governments, a suitable environment for poets and Persian writers wascreated. A major biography written at that time was Majma’ al-Fuzala written by Muhammad Aref Bukhara’i. Unfortunately, there has been no significant research about the poet and his book. Indeed, most of the researchers have just quoted remarks from Abdul HaiHabibiand Alireza Naqavi, and have not added anything to them. One of the reasons for anonymity of Majma’ al-Fuzala and its author is the scarcity of it scopies. There are only two known copies of the book; one of them is located at Punjab University and the other one is at Tehran University. This paper attempts to analyze and review the previous researches about Majma’ al-Fuzala. The biography is reviewed and introduced based on the copy at Tehran University.