بررسي لحن در تاريخ بيهقي

A Study of Tone in Bayhaqiʹs Tarikh

تاریخ بیهقی ازجمله متون برجستۀ نثر كلاسیك فارسی است كه با وجود آن‌كه نام تاریخ بر خود دارد، به‌دلیل رویكرد ادبی و هنری نویسنده به تاریخ، به حوزۀ ادبیات راه یافته است. سرشت اثر، زبان و رهیافت زیبایی‌‌شناسانۀ آن، لحنی خاص بر این اثر حاكم كرده است. لحن در هر اثر ادبی، برایند عناصر متعددی همچون فضای روایی، فضای زبانی و فضای گفتمانی است. در تاریخ بیهقی نیز لحن متأثر از عناصر مختلف روایت ادبی مانند صحنه‌‌پردازی، فضاسازی، شخصیت‌‌پردازی، ... و شگردهای زبانی همچون واج‌‌آرایی، به‌‌گزینی واژه، تركیب‌‌سازی و جابه‌‌جایی متنوع و سیال اجزای جمله و البته فضای فكری حاكم بر ایران قرن پنجم است. در این مقاله، به شیوۀ تحلیلی ـ اثباتی، ضمن بررسی عوامل لحن‌‌ساز، چگونگی هماهنگی این عوامل با یكدیگر مطالعه و نتیجه گرفته شده كه لحن مسلط در تاریخ بیهقی، لحنی فاخر و حماسی است كه هم بر ماهیت اثر منطبق است و هم به دغدغۀ نویسنده و خواننده پاسخ می‌‌دهد.

Bayhaqiʹs Tarikh is a distinguished text of classic Persian prose that has moved from the field of history to the field of literature because of the literary and artistic approach of the writer to history. "Tone" in every literary work is the result of diverse elements such as narrative setting, linguistic idiolect, and universe of discourse. Bayhaqiʹs Tarikh has also a particular tone; that is, it is a synthesis of different elements of literary narration like setting, characterization, dialogue, description, etc, and language devices like vocalization, neologism, composition as well as diverse dynamic dislocation of sentence. This paper studies this work in an analytic and positive method. It reviews the dominant tone in this work by studying the constitutive factors of tone as well as the quality of conformity of these factors. It finally concludes that the dominant tone of Beyhaqiʹs Tarikh is an epic sublime one that both corresponds with the nature of the work and answers to the concerns of the writer and reader.