جايگاه كُناتوس در متافيزيك سياسي اسپينوزا

Conatus in Political Metaphysics of Spinoza

چكیده اسپینوزا برجسته‌‌ترین فیلسوف عصر روشن‌گریِ رادیكال است، به ‌‌طوری كه روشنگری رادیكال را هم‌‌سنگ «اسپینوزیسم» خوانده‌اند. فلسفۀ سیاسی اسپینوزا در امتداد سنت بزرگ جمهوری‌‌خواهی فلورانس و ونیز و در چهارچوب رئالیسم سیاسی مدرن تحلیل می‌شود. اساس این جمهوری‌‌خواهی یا رئالیسم سیاسی دریافتی از مدینه یا جمهوری است كه بر تحلیل و ارزیابی مناسبات نیروها استوار است. به‌‌عبارتی، محور اصلی رئالیسم سیاسی اسپینوزایی مفهوم قدرت یا «پوتنتیا» است و این فلسفۀ سیاسیِ تمهید شده با محوریت مفهوم قدرت و ساخت كشمكش‌‌آمیز نیروهای اجتماعی، بر دستگاه متافیزیكی‌‌ ویژه‌‌ای تكیه دارد كه انگاره یا مفهوم محوری آن كُناتوس است. بیهوده نیست كه متفكری چون ژیل دلوز اخلاق اسپینوزا را رساله‌‌ای در باب قدرت می‌‌خواند. پرسش‌‌های راهبر این پژوهش بدین شرح طرح می‌‌شوند: كُناتوس به‌‌مثابة یكی از عناصر اصلی دستگاه متافیزیكی اسپینوزا، چه مختصاتی دارد؟ بر پایۀ مختصات كُناتوس، اسپینوزا چگونه فلسفۀ سیاسی‌‌ای تدوین و صورت‌‌بندی كرده است؟ مدعای اصلی این مقاله آن است كه تلقی خاص اسپینوزا از عنصر متافیزیكی (و البته فیزیكیِ) كُناتوس رئالیسم سیاسی وی را از سنت غالب رئال‌‌پولیتیكِ گسسته از اخلاق جدا می‌‌سازد. بر این اساس، كُناتوس صرفاً رانه‌‌ای طبیعی یا عنصری مربوط به سامان روانی ـ جسمانیِ انسان نیست؛ بلكه با ساحتِ الوهی و عاطفیِ زیست بشری نیز قرین است و عناصر اخلاقی‌‌ای چون شادی، عشق و دوستی را در حوزۀ عمومی یا جمهوری مستقر می‌‌سازد.

Spinoza was the most prominent philosopher of the age of Radical Enlightenment in a way that it has been considered equivalent to Spinozism. Spinoza’s political philosophy can be analyzed along the great tradition of Florentine Republicanism and in the framework of Modern political realism. The main point of this republicanism or political realism is a comprehension of Civitas or Respublica relied on an assessment of relations of power. In other words, the main focus of Spinozan political realism is the concept of power or Potentia, and this political philosophy, with the centrality of the concepts of power and conflicting structure of social forces, relies on a special metaphysical system, the central idea or concept of which is Conatus. It is with such an idea that a thinker like Deleuze calls Ethics a treatise about power. We suppose as a proposition that each political philosophy depends on a kind of metaphysical apparatus and a conception of the main ideas of metaphysics and/or theology. On the other hand, there is a direct relation between metaphysics and/or theology and political philosophy approaches. The main questions here are as such: What are the characteristics of Conatus as one of the main elements of Spinozan metaphysical system? What kind of political philosophy can be formulated in Spinozan system with Conatus in base? The main clime here is that Spinoza’s special perception of metaphysical (and physical) concept of Conatus creates a kind of political realism different from mainstream real politics detached from ethics. We will see that Conatus is not a natural drive or an element related to the psycho-physical constitution of human beings or creatures; rather, it is related to the divine and emotional realm of human life and establishes ethical elements, such as joy, love, and friendship, in the public realm or Respublica.