واكاوي آورد علماي عصر مشروطيت در چهارچوب كلام جديد (روش‎شناسي علماي عصر مشروطيت در ايران)

An Analysis of the Clerics’ Rival in the Constitutional Era in the Framework of New Theology: A Methodology of the Scholars of the Constitutional Era in Iran

چكیده انقلاب مشروطه زمینه‎ساز تحولاتی ژرف در پهنۀ گوناگون زیست اجتماعی ایرانیان گردید. این انقلاب كه خود دارای زمینه‎های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی ویژه و متأثر از برخورد نخبگان و جامعۀ ایران با فرهنگ و تمدن غربی بود، مبانی انضمامی و اندیشگی جامعۀ ایرانی را دچار دگرگونی فراوان كرد. از برجسته‎ترین مواردی كه در جریان انقلاب مشروطیت نمود می‎یابد، دگرگونی و تحول روش‎شناختی‎ای است كه این انقلاب، در میان نخبگان به‎ویژه علمای آن دوران پدید آورده است. بر پایۀ فرضیۀ جستار پیش رو، در طی این تحول و شدن، علمای عصر مشروطیت كانون و نقطۀ مركزی گفتمان و رویكرد روش‎شناختی خویش را از فقه به سوی علم كلام گرایش دادند. دل‎مشغولی علمای این هنگام، نگه‎داشت و پاسداشت اركان شرع منور در برابر مخالفان، با بهره‎گیری از روش‎شناسی علم كلام و آنچه «كلام جدید» نامیده می‎شود، بوده است. علم كلام بهترین بستر برای واكاوی رویارویی‎های علمای این عصر است. این پژوهش با بهره‎گیری از رسایل و نوشته‎های عصر مشروطه، نشان‎می‎دهد كه چگونه علمای آن زمان درگیر نبردی كلامی برای پیراستن ساحت دین از افزودنی‎ها و امور ناصواب بوده‎اند و این امر را مایۀ خیر و ثواب دنیا و آخرت خود و جامعۀ اسلامی می‎دانسته‎اند.

The constitutional revolution caused profound changes in different areas of Iranian social life. This revolution, which had specific political, social, economic, and religious backgrounds and was affected by the encounter of the elites and Iranian society with the western culture, considerably transformed the concrete and notional foundations of Iranian society. One of the most remarkable matters appeared in the course of the constitutional revolution was the methodological transformation created among the elites and especially clerics of the time as a result of this revolution. According to the research hypothesis, the clerics of the constitutional era, during this period of evolution, moved the central point of their discourses and methodological approaches from Fiqh (Islamic jurisprudence) to Ilm al-Kalam (Theology). The concern of the clerics of that time was to maintain and protect the religious bases against the opponents through the use of the methodology of Ilm al-Kalam and what is called ‘New Theology’. Ilm al-Kalam is the best ground for identification and analysis of the clerics’ encounter in this era. Using the treatises and writings of the constitutional era, the present study shows how the clerics of that time were engaged in a theological battle to refine the sacred domain of religion from the additives and improper affairs. They regarded it as a reward for the Islamic society as well as themselves, in this world and the hereafter.