مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تحليل همديدي توفان حاره‌اي گونو و تاثير آن بر جنوب‌ شرق ايران

چكيده فارسي :

اَبَرتوفان گونو يكي از قوي‌ترين چرخندهاي حاره‌اي در درياي عرب است كه پس از توفان كشنده و بسيار مخرب‌ كاترينا (در 23 اوت تا سوم سپتامبر در خليج مكزيك در 2005) در 2007 رخ داده است. به استناد مدارك تاريخي ثبت شده در مركز توفان اقيانوس هند، فعاليت چرخند حاره‌اي از 1970 تا 1999 در درياي عرب و درياي عمان گزارش نشده است. با اين‌حال افراد كهنسال هرمزگان از وقوع چرخند مشابه گونو در 1977 صحبت مي‌كنند كه اطلاعات معتبري از آن در سازمان هواشناسي ايران موجود نيست. هدف از اين پژوهش بررسي ويژگي‌هاي توفان‌هاي حاره‌اي، شناخت عوامل همديدي و ديناميكي موثر بر شكل‌گيري توفان گونو و تاثير آن بر جنوب و جنوب‌ شرق ايران است. نقشه‌هاي مورد بررسي در اين تحقيق از پايگاه NCEP/NCAR گرفته شده است. محدوده مورد بررسي نيز از طول جغرافيايي صفر تا 90 درجه شرقي و عرض صفر تا 70 درجه شمالي است. بررسي نقشه‌هاي سطح زمين مربوط به روزهاي اول تا هشتم ژوين 2007 نشان مي‌دهد كه در ابتدا مسير حركت اين وافشار حاره‌اي به سمت شبه‌قاره هند بوده است. اين وافشاري در روز سوم ژوين (روز دوشنبه 14 خرداد 1386) با تقويت روي درياي هند به توفان حاره‌اي تبديل شده است ‏ولي گسترش به سمت شمال زبانه پُرفشار روي جنوب شبه‌قاره هند سبب تغيير مسير توفان شده و در نتيجه توفان با حركت ‏به‌سوي شمال‌غرب وارد محدوده جنوبي درياي عمان شده است. در روز ششم نيز با تضعيف زبانه پُرفشار اسكانديناوي، ‏چشم هسته توفان به شكل بيضي در آمده كه قطر بزرگ آن با جهت جنوب به شمال در نيمه جنوبي ايران مستقر شده ‏است. در اين روز توفان با كسب رطوبت از درياي عمان و خليج فارس در بخش هرمزگان و سيستان و بلوچستان شرايطي را فراهم آورده است كه‌ هواي‌ مرطوب‌ غيراشباع‌ در قسمت‌ پايين‌ جوّ و هواي‌ خشك‌ در ترازهاي بالاي آن‌ قرار داشته باشد. در اين حالت توفان ضمن پيشروي روي خشكي به‌ مانع‌ پستي‌ و بلندي‌ زاگرس جنوبي‌ برخورد كرده‌ و مجبور به‌ صعود از آن شده است. در واقع با ايجاد حالت‌ ناپايداري ‌همرفتي‌ يا پتانسيلي،‌ شرايط براي تشكيل ابر كومه‌اي‌بارا و وقوع توفان تندري مساعد شده است. اين شرايط بارش را در روزهاي هفتم به بعد در برخي از شهرها به دنبال داشته است. بندر جاسك در استان هرمزگان بر اثر اين توفان منطقه بحران‌زده اعلام شد. ‏ريزش هواي سرد به پشت توفان از راه‌ زبانه واچرخند اسكانديناوي روي روسيه سفيد (شمال درياي سياه) نيز به تقويت ‏بيشتر توفان كمك كرده است. در روز هفتم واچرخند اروپايي نسبت‌ به روز قبل تضعيف‌ شده در نتيجه هسته توفان نيز جهت ‏جنوب‌ شرقي-شمال‌ غربي به خود گرفته و با تندي نصف النهاري هشت متر بر ثانيه بعد از ورود به جنوب‌ شرق ايران با ‏عبور از روي سواحل جنوبي ايران از سمت جنوب وارد كشور شده است. سپس طي حركت روي ناهمواري‌هاي مناطق هرمزگان، سيستان ‏و بلوچستان و كرمان (جنوب رشته‌كوه‌‌ هاي زاگرس) از شدت فعاليت اين توفان كاسته و سپس محو شده است. ‏بيشترين مقدار بارش ثبت شده در روزهاي وقوع توفان در جنوب‌ شرق ايران در روز ششم ژوين مربوط به كنارك و ‏جاسك است كه به‌ترتيب 90 و 78 ميلي متر بوده است.‏ در روز هفتم بيشترين مقدار بارش در ايستگاه نيك‌شهر با ??? ميلي متر گزارش شد و در روز هشتم جاسك 59 ميلي متر بارش دريافت كرد.