بررسي الگوي توزيع و تغييرات جمعيت زنجرك‌هاي ناقل بيماري كرلي‎تاپ چغندرقند در استان همدان

Study of distribution pattern and population variation of leafhopper vectors of beet curly top disease in Hamadan province

يكي از بيماري‎هاي مهم چغندرقند كرلي‎تاپ مي‎باشد. در اين تحقيق الگوي توزيع فضايي و روند تغييرات جمعيت زنجرك‌هاي (Baker) Circulifer haematoceps و C. tenellus ناقلين ويروس كرلي‎تاپ چغندرقند به مدت سه سال (1386 لغايت 1388) در مزارع چغندرقند همدان مورد مطالعه قرار گرفت. بررسي‌ها در مراحل اوليه رشد گياه با توجه به تاريخ كاشت مزارع به مدت نه هفته و به فاصله حدود هفت تا 10 روز از هم انجام شد. براي اين كار، چهار مزرعه‌ي پنج هكتاري با فاصله تقريبي يك كيلومتر از هم در شهرستان اسدآباد استان همدان انتخاب شدند. هر بار تور زدن به عنوان يك واحد نمونه‌برداري تعيين شد. با استفاده از داده‌هاي به‎دست آمده فاكتور RV (معيار دقت نمونه‎برداري) محاسبه شد كه براي هر سال به ترتيب برابر 2/12، 52/6 و 65/16 درصد بود. با توجه به اين‎كه زنجرك گونه haematoceps C. تنها ناقل مشاهده شده در منطقه مورد بررسي بود، جهت تعيين الگوي توزيع فضايي جمعيت اين زنجرك از روش نسبت واريانس به ميانگين ( ) استفاده شد. مقدار عددي Z براي طول سال و مجموع سه سال بزرگتر از عدد 96/1 بود كه نشان دهنده توزيع فضايي تجمعي ناقل مي‌باشد. نتايج روند تغييرات و نسبت جمعيت زنجرك ناقل haematoceps C. به كل جمعيت ساير گونه‌هاي زنجرك در سال‎هاي 1386، 1387 و 1388 به ترتيب برابر 68/5، 97/1 و 43/2 درصد بود. ميانگين درصد آلودگي بوته‌ها به بيماري كرلي‎تاپ در اين سال‎ها به ترتيب برابر 2/5، 6/8 و 5 درصد بود. در سال 1386 با وجود بالا بودن تعداد و نسبت جمعيت زنجرك ناقل به كل جمعيت ساير گونه‌ها، ميانگين درصد آلودگي بوته‌ها به بيماري كرلي‎تاپ كمتر بود. اين امر ناشي از تاخير در تاريخ كاشت است. در حالي كه در سال 1387 در نتيجه رشد كندتر بوته‌ها در ابتداي فصل رشد به دليل كاشت زود هنگام، زمان بيشتري در اختيار ناقل قرار گرفته است. در اين شرايط با وجود پايين بودن تعداد و نسبت جمعيت زنجرك ناقل به كل جمعيت ساير گونه‌ها، ميانگين درصد آلودگي بوته‌ها (6/8 درصد) بالاترين ميزان آلودگي نسبت به دو سال ديگر را نشان داد. هم‎چنين نتيجه‎گيري شد كه بين فراواني جمعيت زنجرك ناقل در مزرعه با فراواني آلودگي بوته‌ها به ويروس كرلي‎تاپ در طول فصل رشد رابطه خطي مثبت و معني‎دار وجود دارد. ضريب تبيين راي سه سال به ترتيب 96، 90 و 94 درصد محاسبه شد كه نشان دهنده رابطه قوي بين بيماري كرلي‎تاپ و جمعيت ناقل در مزرعه است.

Curly top disease is one of the important diseases of sugar beet. Spatial pattern and population variation of leafhoppers Circulifer haematoceps, and C. tenellus, vectors of sugar beet curly top virus, were studied in Hamadan province, Iran for three years (2007- 2009). Sampling was carried out at the early stage of the plant growth, in accordance with planting date for 9 weeks, in 7- 10 day intervals. For this purpose, four fields of five hectares each with a distance of approximately one kilometer from each other were selected in Asadabad region, Hamedan province. The insect sweep net was considered as sampling unit. By using the data obtained, the RV (a measure of sampling accuracy) factor for the three years was 12.2, 6.52, and 16.65%, respectively. Because of finding C. haematoceps as a vector of the disease in this region, variance to mean ratio ( ) was used for determination of the spatial pattern of C. haematoceps population. The numerical value of Z for the whole year and total of three years was more than 1.96 which indicates the cumulative spatial distribution of the vector. The proportion of C. haematoceps population to total population of other leafhopper species in 2007, 2008, and 2009 was 5.68, 1.97 and 2.43%, respectively. Average of infected sugar beet plants to curly top disease in 2007, 2008, and 2009 was 5.2, 8.6, and 5%, respectively. In 2007, the number and proportion of leafhopper vector population was higher than total population of other species but owing to late planting, infection percentage was low, while in 2008, due to early planting and slow growth of the plants, vectors had more time for distribution. Despite the low number and proportion of leafhopper vector population to total population of other species in 2008, the average of plants infection (8.6%) was higher than two other years. Also, a linear positive and significant relationship was found between leafhopper vector population frequency and the frequency of plants infection throughout the season. The coefficient of determination (R2) for three years were 96, 90 and 94%, respectively, indicating the existence of a strong relation between the curly top occurrence and the vector population in the field.