بررسي ويژگيهاي نقش پردازي، رنگ آميزي و بافتار قالي-خورجين هاي عرب جَبّاره فارس

ايل عرب فارس كه زير‌مجموعه اتحاديه خمسه به‌شمار مي‌رود، سنت فرش‌بافي بسيار كهني دارد. طايفه‌هاي بافنده اين ايل كه همگي در زير‌مجموعه عرب‌هاي جَبّاره قرار مي‌گيرند، فرهنگ فرش‌بافي فارس باستان را در صدر اسلام فراگرفته و در طول سده‌ها به شيوه خويش در آن تحول و دگرگوني ايجاد كرده‌اند. به اقتضاي معيشت شباني و كوچ‌روي، بافت برخي دست‌بافت‌هاي محفظه‌اي نيز به سنت بافندگي اين مردمان راه يافته است. قالي-خورجين رايج‌ترين و مهمترين بافته محفظه‌اي ايل عرب است. اين‌گونه دست‌بافت‌ها پرز‌دار و گره‌بافته و از جنس قالي هستند و در دو‌لنگه يا تك‌لنگه و به‌صورت چهارگوش براي حمل بار بافته مي‌شوند. هدف اين مقاله مطالعه ويژگي‌هاي نقش‌پردازي، رنگ‌آميزي و بافتار قالي-خورجين‌هاي ايل عرب فارس بوده است. روش تحقيق به شيوه توصيفي-تحليلي بوده و گردآوري اطلاعات به‌صورت تركيبي، كتابخانه‌اي و پژوهش ميداني به سرانجام رسيده است. نتايج اين پژوهش آشكار ساخت كه اسلوب بافت غالب اين دست‌بافت‌ها گره متقارن شماره 3، پودهاي دوگانه و شيرازه چند‌رنگ است. از طرفي شيوه رنگ‌آميزي تيره اندر تيره كه سنت ايل عرب به‌حساب مي‌آيد در قالي-خورجين‌ها نيز بيش و كم به‌كار رفته است. شيوه نقش‌پردازي اين بافته‌ها در دو گروه جاي مي‌گيرد. گروه اول كه در آنها اساس نقشه بر نقش‌مايه‌هاي ريز و درشتي استوار شده كه به شيوه منظم (شبه‌منظم) يا نامنظم در كنار هم يك طرح را تشكيل داده و شامل دو نقش مرغ و درخت و تمام‌مرغي مي‌شود. در مقابل، گروه دوم كه در آنها يك نقش كلي و اغلب منتظم بر فضاي طراحي حاكم بوده و نقش‌مايه‌ها بر اساس آن چيده مي‌شود و پذيراي نقش‌هاي شهري‌بافت فارس و ديگر مناطق شده است. بافندگان عرب طرح‌هايي مانند چهار‌ماهي، گل سوري، بته‌اي، بازو‌بندي و محرمات را به شيوه خويش ايلياتي كرده و در قالي-خورجين‌ها به‌كار بسته‌اند.

Arab tribe in Fars,which is a branch of Khamse union,enjoys ancient carpet-weaving tradition. All weavers of this tribe belong to Arab Jabbare union. It haslearnt Fars tradition of carpet-weaving sinceadoption of Islam by Iran and has transformed it accordingly. Because of the pastoral and nomadic life, some kinds of bag weavings have been woven by them. Carpetbag is the most important and current crafts of Arab tribe. This kind of weaving is the same as carpet and it is made in one or two leaves in square form for carrying loads. This paper tries to study the features of color, motifs and texture of carpetbags of Arab Jabbare in Fars. The research method is descriptive-analytical one and data collection is conducted in a combined way by desk study and fieldwork research. The findings show that weaving method consists of symmetrical knot number 3, twofold woof and colorful binding. Also dyeing method is “dark in the dark” which is the tradition of this Arab tribe and is used more or less in carpetbags. The motifsare divided into two groups: the first group which is based on small or large motifs organized to form a regular or irregular patternscontaining two birds, tree or all birds’ motifs. The second group contains a general pattern - often a regular one –where all other motifs are arranged in that framework and contains urban motifs of Fars and other regions. Arab weavers have also used patterns like Four-Fishes, Soori Flower, Bush, Bracelet pattern and Moharamat in their special tribal method for these carpetbags.