اسطوره «داوري ايزدي» به‏وسيله آتش در شاهنامه

"Myth of Trial by Ordeal" and Fire in Shāhnāmeh

از وراي قرن‏ها تمدّن بشري، آنچه امروز از مراسم شگفت داوري ايزدي براي ما به جا مانده است، تنها عبارت «سوگند خوردن» است، درحالي‏كه اين رسم در ميان اقوام و اديان در گذشته امري معمول و آخرين محك براي تعين گناهكاري يا بي‏گناهي متهمان بوده است. با وجود اينكه نمونه‏هاي بسياري از اجراي اين مراسم در آثاري چون ويس و رامين، مثنوي، سلامان و ابسال، مخزن‏الاسرار و... به چشم مي‏خورد، آشناترين نمونه از اين نوع داوري در حافظه جمعي ما ايرانيان «گذر سياووش از آتش» است. دلايل اهميت و اعتبار اسطوره داوري ايزدي در شاهنامه از موضوعات مورد بحث در اين جستار است؛ از اين رو، در اين مقاله نخست به اجمال، به بيان علل ارزشمندي آتش در باور اقوام و اديان كهن مي‏پردازيم. پس از آن انواع آزمون‏هاي ايزدي عبور از آتش را بر مبناي نمونه‏هاي موجود از آن در كتب تاريخي، ديني و ادبي بررسي و طبقه‏بندي مي‏كنيم و سرانجام ماجراي اسطوره گذر سياوش از آتش را به عنوان نمونه‏اي تاثيرگذار و ماندگار از اين نوع داوري معرفي مي‏كنيم و به ذكر برتري‏هاي آن نسبت به نمونه‏هاي مشابه ديگر خواهيم پرداخت.