خواص پزشكي جواهرات و فلزات در ديوان خاقاني شرواني

The Medical Benefits of Jewels and Metals in Khaqani’s Poetry

افضل‌الدّين بديل خاقاني شَرواني را بايد يكي از بزرگ‌ترين سخنوراني دانست كه از پشتوانه فرهنگيِ سترگي برخوردار است. خاقاني تقريباً با تمامي دانش‌هاي روزگار خود آشنايي داشته، به‌خوبي از نجوم و طب، معارف اسلامي و غير اسلامي، روايات اساطيري و تاريخي، فرهنگ عامّه و ديگر علوم آگاه بوده‌است. جواهرشناسي و به تعبير دقيق‌تر آگاهي از معدنيّات (جواهرات، فلزّات و احجار) نيز يكي از اين دانش‌هاست كه شاعر آن را دست‌مايه هنرنمايي خود قرار داده‌است. مطلب شايان توجّه در پيوند با تجلّي اين دانش در ديوان خاقاني، اشاره ظريف به برخي از خواص‌پزشكي جواهرات و فلزات است كه عمدتاً شارحان و محقّقان بدان‌ها عنايت كافي نداشته‌اند؛ آن‌چه اين كاستي را تشديد كرده، صورت نگرفتن پژوهش مستقلي در اين زمينه و تحليل نظم و نثر پارسي از اين منظر است. بنابراين مغتنم است تا در نخستين گام‌ها به تعيين و تحليل گوشه‌اي از آگاهي‌ها و ظرافت‌هاي ديوان خاقاني در اين حيطه بپردازيم.

Afzal al-Din Khaqani Shervani was a great eloquent poet with rich cultural background. This rich cultural background, as a basis for creating many innovative meanings, images, and senses, enjoys certain variety and variation. Khaqani was familiar with almost all sciences of his time: astronomy, medicine, Islamic and non-Islamic knowledge, historical and mythological narrations, folklore, etc. One such knowledge was his information about jewels, gems, and metals. One rather unnoticed aspect of his knowledge is his reference to the medical benefits of jewels and metals. Independent researches have not been carried out in this respect. The present article focuses on the study and analysis of Khaqani’s use of medical information in his poems.