تأثير شيب بستر جاده‌‌هاي جنگلي بر مقدار رواناب و رسوب توليدي (مطالعة موردي: جنگل كوهميان‌ـ‌آزادشهر)

Effect of Forest Road Gradient on Amount of Runoff and Sediment(Case Study: Kohmiyan- Azadshahr Forest)

جاده‌‌های جنگلی دسترسی به منابع جنگلی را آسان می‌كنند و بدون وجود آن‌ها نمی‌‌توان به‌خوبی عملیات بهره‌‌برداری، حمل‌و‌نقل، حفاظت، و اكوتوریسم را مدیریت كرد. جاده‌‌های جنگلی از مهم‌ترین منابع اصلی تولید رسوب در این مناطق به‏شمار می‌‌روند. امروزه، فرسایش خاك و پیامدهای ناشی از آن از مهم‌ترین چالش‌‌های مدیریت این جاده‌هاست و به‌‌طور جدی منابع آب و خاك را تهدید می‌‌كند. بنابراین، ساخت نامناسب جاده باعث آلودگی رودخانه‌‌های جنگلی و تهدید حیات آبزیان می‌‌شود. از مهم‌ترین استانداردهای ساخت جاده شیب طولی جادۀ جنگلی است. تعیین ارتباط شیب جاده و مقدار رسوب تولیدی كمك مؤثری به مدیریت شبكۀ جاده برای احداث جاده‌‌های جدید جنگلی مطابق با شیب مناسب می‌‌كند. این تحقیق به‌‌منظور بررسی تأثیر شیب بستر جاده بر مقدار رواناب و رسوب تولیدی با استفاده از باران‌‌ساز در سطح پلات یك متر مربعی در قالب طرح كامل تصادفی در 3 طبقۀ شیب 3ـ6 درصد، 6ـ9 درصد، و 9ـ12 درصد و 3 تكرار انجام گرفت. سپس در هریك از طبقات شیب مقدار رواناب و رسوب طی انجام شبیه‌‌‌سازی باران با شدت ثابت 81 میلی‏متر بر ساعت به‏مدت 30 دقیقه اندازه‌گیری شد. این سه بخش طوری انتخاب شد كه پارامترهای دیگر از قبیل سطح رویۀ جاده، مقدار رفت‌و‌آمد، و بارندگی ثابت باشد و فقط به تأثیر شیب بر مقدار رواناب و رسوب تولیدی پرداخته شود. نتایج نشان داد متوسط رواناب ایجاد‌شده در بخش 1 (شیب 3ـ6 درصد)، بخش 2 (شیب 6ـ9 درصد)، و بخش 3 (شیب 9ـ12 درصد) به‌ترتیب 0/21، 60/35، و 10/51 لیتر به‌ازای هر متر مربع و غلظت رسوب تولیدی 54/3، 11/8، و 11/12 گرم بر لیتر برآورد شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد كه تفاوت معنی‌‌داری در بین مقدار رواناب و رسوب طبقات شیب مختلف جاده وجود دارد و نتایج آزمون توكی نیز نشان داد كه با افزایش شیب، مقدار رواناب و رسوب به‌‌طور معنی‌‌داری افزایش می‌‌یابد. نتایج این بررسی تأییدكنندة این است كه رعایت شیب مجاز جاده‌‌های جنگلی عامل مهمی‌‌ در كاهش تأثیر منفی این زیرساخت‌‌هاست.  

Roads provide access to forest resources for properly management of timber production,transportation, forest protection and ecotourism. Forest road networks are usually the main source ofsediment in forest watersheds. Globally, soil erosion is one of the most important environmentalproblems which is threaten soil and water resources. Therefore, poor planning and construction causespollution of forest streams and damage to aquatic life. Road Gradient is one of the main factors of roadconstruction standards. Determining the relation between road gradient and amount of sedimentproduction can be used efficiency by forest manager to choose proper gradient for new roads. Thisstudy was conducted in Kohmiyan Forest-Gorgan, and three different segments with 3%-6%, 6%-9%and 9%-12% gradient were selected on road network. investigation Using rainfall simulation the effectof road gradient on amount runoff production and sediment was assessed. In three segments, otherparameter such as: roadbed, amount traffic and precipitation are similar. The results indicated that theaverage amount of runoff produced in segment 1 (gradient 3%- 6%), segment 2 (6%- 9%) andsegment 3 (9%-12%) were 21.00, 35.60 and 51.10 litter respectively for each one square meter andaverage amount of sediment were 3.54, 8.11 and 12.11 g/l. The results of analysis of variance showedsignificant differences between amount of runoff and sediment due to road gradient. The results ofTukey test showed significant differences among mean runoff and sediment of three segments andincreasing with increased road gradient. So keeping the road gradient in standard range is an importantfactor for controlling runoff and sediment.