نظريه مثل افلاطوني و سير آن در فلسفه اسلامي

The Theory of Platonic Ideas and its History in the Islamic Philosophy

در اين نوشتار به بررسي سير نظريه مثل افلاطوني در آراي انديشمندان اسلامي پرداخته شده است. نظريه مثل افلاطوني، از وجوه مختلف هستي‌شناسانه، معرفت‌شناسانه، علم‌النفسي، اخلاقي، زيبايي‌شناسانه و خداشناسانه اهميت فراواني دارد. از زمان افلاطون تا كنون، هم در ميان فلاسفه اسلامي و هم در ميان فلاسفه غربي، مساله مثل افلاطوني، مورد بحث، تاييد و انتقاد فراوان واقع شده است. بررسي محتوايي ـ تاريخي ديدگاه‌هاي انديشمندان اسلامي از جمله فارابي، ابن‌سينا، شيخ اشراق، محقق دواني، ميرداماد و ملّاصدرا نشان مي‌دهد كه اولاً نظريه مثل افلاطوني نزد انديشمندان مسلمان هم دچار جرح و تعديل‌هاي بسيار و به برخي وجوه، پذيرفته شده و جنبه‌هاي اخلاقي و زيبايي‌شناسانه آن مورد نظر قرار نگرفته است؛ ثانياً ادله آن‌ها در رد يا اثبات نظريه مثل ناتمام است؛ و ثالثاً فيلسوفان اشراقي (به معناي عام) و عرفان‌گرا رغبت بيش‌تري به پذيرش آن نشان داده‌اند.

This paper seeks to study the history of Platonic ideas in the works of Islamic thinkers. The theory of Platonic ideas is of great ontological, epistemological, psychological, ethical, theological, and aesthetic significance. Since the time of Plato himself the issue of Platonic ideas has been subjected to an abundance of discussions, verifications and critiques, both by the western and the Islamic philosophers. A historical content analysis of the views of the Islamic thinkers including Farabi, Avicenna, Sheik Shahabeddin Suhrawardi, Mohaqeq Davani, Mirdamad, and Mulla Sadra, indicates that, firstly, the theory of Platonic ideas has both undergone numerous adjustments and modifications by the Muslim thinkers and has been adopted selectively and its ethical and aesthetic aspects have not been given any attention by them. Secondly, their reasons for the rejection or the substantiation of the theory of ideas are insufficient and, thirdly, the illuminist and mystic philosophers (in the general sense of the words) have shown more interest to accept it.