سنجش چندمركزيتي مجموعه هاي شهري كشور مطالعه موردي؛ آمل_بابل_قايم-شهر-ساري

Measuring Polycentricity of urban complex in Iran: the Case Study of Amol, Babol, Ghaemshahr and Sari in Mazandaran

در سال هاي اخير مفهوم توسعه چندمركزي به عنوان يك راهبرد برنامه ريزي براي ارتقاي رقابت مندي، انسجام اجتماعي و پايداري محيطي مناطق پيشنهاد شده است. همزمان در دهه هاي اخير، اين ديدگاه كه مناطق كلانشهري در سرتاسر جهان، به طور قابل توجهي در حال تبديل به ساختاري چندمركزي هستند، شكل گرفته است. همين موضوع سبب شده تا طي دو دهه اخير، ادبيات نظري و سياسي گسترده اي پيرامون مفهوم «چندمركزيتي» با تاكيد بر اصطلاح «منطقه شهري چندمركزي» شكل گيرد. با اين وجود، همچنان اين مفهوم يكي از مبهم ترين و چندوجهي ترين اصطلاحات ممكن به شمار مي رود. دليل چنين ابهامي را مي توان در ماهيت چند سطحي و چند بعدي مفهوم چندمركزيتي يافت كه بيانگر ضرورت تعريف و ارايه شاخص هاي مشترك و مناسب براي سنجش درجه چندمركزي به ويژه در مقياس منطقه اي است. اكثر مطالعات، پيرامون سنجش چندمركزي منطقه اي، بر رويكردهاي آماري و مورفولوژيك بنا شده اند كه اساساً توزيع فضايي اشتغال و جمعيت را در داخل ناحيه كلانشهري بدون تمركز بر روي عملكردي كه هر گره ايفا مي كند، در نظر مي گيرد. بر همين اساس، پژوهش حاضر سعي دارد تا با مقايسه رويكردهاي مورفولوژيك و عملكردي، شاخص هاي مناسبي را براي سنجش و تعريف چندمركزيتي مناطق بيابد و در مرحله بعد، پتانسيل ها و قابليت هاي مجموعه شهري آمل_بابل_قايم شهر_ساري را براي تبديل شدن به يك منطقه شهري چندمركزي با استفاده از اين شاخص ها بسنجد. نتايج تحليل ها نشان مي دهند اين محدوده، با نبود شهر غالب، همجواري معقول شهرها و روابط عملكردي متقابل و محكم ميان خود، مي توانند به عنوان يك منطقه شهري چندمركزي در كشور شناخته شوند.

In recent years the notion of polycentric development has been considered as a key planning strategy to promote economic competitiveness, social cohesion, and environmental sustainability. However, debates which propose polycentric development as a desirable planning goal have insufficient empirical studies to test it. In addition, existing empirical studies have revealed conflicting results. There are several reasons to describe such a contradiction like multi-scalar and multi-dimensional nature of the poly-centricity concept. These reasons indicate the necessity of defining and presenting appropriate and common indices to measure polycentric degree particularly in regional scales. Most of researches over regional polycentric measures are based on statistical and morphological approaches which basically consider spatial distribution of employment and population in metropolitan areas without focusing on the role of any functional node. In this regard, this study first attempts to find suitable indices to describe polycentric region by comparing morphological and functional approaches. Aiming to describe the spatial structure of conurbations in Iran, both from morphological and the functional approach, we selected the most relevant indicators. Morphological polycentricity can be outlined with two main components. The first component refers to the distribution of cities in the region focusing on the fact that the centers should be physically separated from each other by open spaces among them. The second component points outs the spatial distribution of economic activities within a region. Based the indices, the potentials of Amol, Babol, Ghaemshahr and Sari urban complex in Mazandaran province have been evaluated to check their status as a polycentric urban region. The results show that this urban complex can be recognized as polycentric urban regions due to the absence of dominant city, their proximity and appropriate functional relationships in the region. Obviously, with this new type of urban polycentric region, the traditional planning system must be replaced with a new form of strategic spatial planning in regional scale. In this context, the competition between these centers should also be replaced with a new form of cooperative and synergetic relationships.