خيال و مثال در انديشه ابن عربي و ملاصدرا

Ibn-al Arabi and Mulla Sadra on Idea and Imagination

ازجمله مسايل مطرح‏شده در فلسفه و عرفان اسلامي، مقوله خيال و مثال و برزخ است كه در تبيين بسياري از اعتقادات اسلامي ازجمله اصل معاد و حيات پس از مرگ، و اثبات تجرد روح و غيره نقش اساسي دارد. ابن عربي، ملاصدرا، ابن سينا، فارابي، و شيخ اشراق ازجمله انديشمنداني هستند كه به اين مباحث پرداخته‏اند. در انديشه ابن عربي، خيال، محل جمع اضداد است و امري است كه نه موجود است نه معدوم، نه معلوم است نه مجهول؛ او خيال را مضيّق‌ترين و موسع‏ترين معلومات مي‏داند و معتقد است كه انسان با ديده خيال مي‏تواند صورت‏هاي خيالي و محسوس را با هم ادراك كند. وي نظرياتش‌ درباره عما را نيز، با نظريه خيال پيوند مي‌دهد و معتقد است كه‌ اگر نيروي‌ خيال‌ نبود عما، پديدار نمي‌شد. از نظر وي خيال‌ از بردگان‌ نفس‌ ناطقه‌ است‌ و برده‌ در برابر سرور به‌ سبب‌ ملكيت‌، داراي‌ گونه‌اي‌ فرمانروايي‌ است‌، فرمانروايي‌ خيال‌ در اين‌ است‌ كه‌ نفْس‌ را به‌ هر صورتي‌ كه‌ خواهد، شكل‌ مي‌دهد. از ديدگاه صدرالمتالهين قدرت قوه خيال گاهي فطري و گاهي كسبي است و ازجمله عوامل كسبي در رويت بي‏واسطه صور نوراني، كم‏خوردن و كم‏آشاميدن، كم‏خوابي، رهاكردن، تن‏آسايي، و رهاشدن از بند نرمي و لطافت است. صدرا براي نفس، قدرت و قوتي قايل است كه به واسطه آن، نفس با نيروي خيال، قادر به انشا و ايجاد صوري است كه در هيچ‏يك از عالم عقول، اعيان و حتي عالم مثال وجود ندارند.

Among the issues which have been raised in the Islamic philosophy and mysticism, Idea and Imagination play an essential role to explain many Islamic beliefs such as the resurrection, the life after death and soul incorporeity. Ibn-al Arabi, Mulla Sadra, Ibn Sina and Sheikh-al Ishraq have dealt with these issues and addressed them. For Ibn-al Arabi, Imagination (Al-Qial) is the place of conflicts, a paradoxical fact which is neither available, nor destroyed, neither known, nor unknown. He believes that imagination is vastest as well as narrowest known objects with which we can understand the sensorial and imaginal forms. For him, Ama (blind state) would not appear if imagination did not exist. He believes that imagination is the slave of the rational soul and due to the ownership, it has a kind of sovereignty, the sovereignty of the imagination is that it shapes soul in any form. From the perspective of Mulla Sadra, innate power of imagination is sometimes acquisitive and sometimes indigenous. Among the ways to reach lightening objects are to prevent from eating, drinking, sleeping and getting rid of indolence. Mulla Sadra believes that the soul has an imaginational faculty by which it can create and compose forms which have no existence in worlds of intelligences and external objects, even in the world of ideas.