تاملي در تشيّع و تسنّن اصفهان (با تاكيد بر مهاجرت ابن‌هلال ثقفي صاحب كتاب الغارات و المعرفه به اصفهان)

A Look at Shiʹʹism and Sunnism in Isfahan: With a focus on the Immigration of ibn Hilāl Thaqafi, Author of al-Ghārāt and al-Maʹʹrifah

تشيّع و تسنّن اصفهان مباحثه‌اي است كه شايد زياد موردتوجه بوده و هست. البته، تسنّن اين حوزه در منابع مورد تاكيد قرارگرفته‎است؛ آن هم تسنّن افراطي. از جمله گزارش‌هاي تاريخي كه در اين باره بسيار مورد توجه و استناد قرارگرفته، مهاجرت مورخ شهير شيعي، ابن‎هلال ثقفي، مولف كتاب مشهور الغارات، است كه براي تغيير افكار مردم اين شهر از كوفه به اصفهان مهاجرت كرد و كتاب المعرفه خود را كه در مناقب اهل‎بيت (ع) و مثالب دشمنان بود، در آنجا قرايت‎كرد و تا آخر عمر در همان‎جا ماند و از دنيا رفت. مقاله حاضر تاملي بر اين موضوع دارد و نشان‎داده كه آنچه در كوفه شايع بود، با آنچه واقعيت تفكر سياسي ـ مذهبي حوزه اصفهان بوده است فاصله داشته، بلكه فضاي مذهبي حاكم بر اصفهان عصر ثقفي، يعني اواخر قرن سوم و نيمه اول قرن چهارم، با گرايش تشيّع و برعكس، شهرت تسنّن افراطي اصفهان بوده‎است.

Discussions of Shiʹism and Sunnism in Isfahan have attracted a lot of attention and were the topic of high interest. However, the Sunnism of Isfahanʹs seminary—especially radical Sunnism—has been emphasized in the related sources. Historical reports, which have considered this issue and have been cited mostly, referred to the immigration of ibn Hil?l Thaqafi, the author of a well-known book, al-Gh?r?t, who moved from Kufa to Isfahan to change the attitudes and opinions of its people. He taught a book entitled al-Maʹrifah (ʹthe knowledgeʹ)—authored by himself—to the people of Isfahan where he remained until the end of his life. This book was about the virtues of Ahl al-Bayt and the vices and atrocities of their enemies. The present paper contemplated the above-mentioned issue and shows that what was prevalent in Kufa was different from the reality of political and religious thought of Isfahan. The religious atmosphere prevailing in the era of Thaqafiʹs life in Isfahan—the late third and early fourth century AH—had a tendency to Shiʹism and this was contrary to the notion that radical Sunnism had been popular there.