نظام اقتصاد جهاني و صنعتي سازي جايگزين واردات در دوره رضاشاه: اهداف و پيامدها

در دوره رضاشاه برنامه صنعتي سازي ايران عمدتاً در صنايع مصرفي كشاورزي متمركز گرديد. تاكنون برخي پژوهش ها درباره برنامه هاي اقتصادي اين دوره با نگاهي محدود و بدون مبناي نظري انجام گرفته است. در اين پژوهش با نگاهي متفاوت و با رويكرد به نظريه اقتصاد جهاني، تاثير تحولات سياسي- اقتصادي هسته نظام سرمايه داري در صنعتي سازي ايران مورد بررسي قرار گرفته است. در نتيجه، ابتدا اولويت توسعه صنعتي يا كشاورزي مورد بحث قرار گرفته و در ادامه بازتاب نظام اقتصاد جهاني در برنامه هاي صنعتي اين دوره تشريح شده است. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد كه تغييرات هسته نظام اقتصاد جهاني به ويژه پس از بحران اقتصادي 1930م/1309ش در جهت دهي برنامه هاي صنعتي ايران همانند ساير كشورهاي پيراموني نظام جهاني تاثير داشت. به همين دليل، اصطلاح «صنعتي سازي جايگزين واردات»، به منظور نشان دادن واكنش آگاهانه دولت براي مقابله با چالش هاي نظام جهاني به كار رفته است.

The Iranʹs industrialization program in the Reza Shah period was concentrated mainly in the agricultural consumption industry. Some researches about the economic programs of this period, So far, have been done with limited view and without the theoretical basic. In this study, with a different view, and with the approach to the global economy theory, the impact of economic and political changes in the industrial core of the capitalist system has been investigated. Consequently, priority for industrial or agricultural development is discussed, first, and then, the reflection of global economic system on the industrial programs of this period is described. The findings of this research suggest that changes in the core of the global economy, especially after the economic crisis of the 1930s, had impacted on the Iran’s direction of industrial programs as well as other marginal countries of the economic world system. For this reason, the term of "import substituting industrialization", in aim at to showing of the government aware reaction against to the challenges of the world economy system is used. Keywords: the world economy system, import substituting industrialization, the world economic crisis, Reza Sha