مقايسه مباني و راه‌حل‌هاي ابن‌سينا و ملاصدرا براي نفي تناسخ

Ibn Sina’s and Mulla Sadra’s Principles and Solutions in the Rejection of Metempsychosis; Review and Comparison

تناسخ كه در‌ اصطلاح رايج فلسفي به معني انتقال نفس از بدن خود به بدن مادي ديگر در همين دنيا و پس از مرگ افراد است قاطعانه از سوي ابن‌سينا و ملاصدرا با برهان عقلي رد شده است؛ هر يك از اين دو فيلسوف بزرگ با تكيه بر مباني خود، رابطه ويژه نفس انسان با بدن وي را نشان مي‌دهند و با استناد به آن، تعلق نفس به بدن/ بدن‌هاي ديگر را نفي مي‌كنند. استدلال‌هاي شيخ‌الرييس در نفي تناسخ بر اين مبنا استوار است كه نفس از حيث ذات، مجرد و از حيث فعل، مادي است لذا گرچه علت فاعلي و مفيض نفس، عقل مفارق است اما مزاج مستعد و ماده بدني، زمينه‌ساز و معد اين افاضه است. به علاوه، شيخ معتقد است كه رابطه هر نفس با ماده بدني خود، رابطه لزوميه ذاتيه است و به همين سبب، اين نفس براي اين بدن، امري بي‌بديل است. اما صدرالمتالهين به مباني نويني نظير تشكيك و اشتداد در وجود و حركت استكمالي جوهري در همه موجودات (ازجمله در نفس و بدن به موازات يك‌ديگر) قايل است و نفس را در بدو حدوث، جسماني مي‌داند و معتقد است كه تركيب نفس و بدن تركيبي اتحادي است. او علاوه بر اين‌كه به نقل و تاييد راه‌حل‌هاي شيخ‌الرييس مي‌پردازد، از مباني متعاليه نيز بهره مي‌برد و بدين وسيله، هم تبيين نويني از بعضي از برهان‌هاي رد تناسخ به‌دست مي‌دهد و هم خود، راه‌حل و برهان جديدي براي ابطال تناسخ ارايه مي‌كند كه فقط با مبناي متعاليه قابل توضيح است. اين مقاله در‌نظر دارد ضمن توضيح و مقايسه راه‌حل‌هاي منتخب اين دو فيلسوف براي نفي تناسخ و روشن‌كردن نقاط مشترك ايشان، كاركرد مباني خاص هر يك در اين حوزه را روشن كند و نشان دهد كه چگونه در مواردي مباني متفاوت براي برآوردن مقصود واحد، به‌كار گرفته مي‌شوند.

Metempsychosis, in current philosophical terms, means transition of soul from its own body into another material body, either in this world or after death. This idea is absolutely rejected by Ibn Sina and Mulla Sadra through intellectual reasoning. Each of these two great philosophers, depending on their own principles, defend the unique relation between human soul and its body and negates the dependence of it to other body/bodies. Ibn Sina’s reasoning in the negation of metempsychosis is based on that believe that soul in respect of its essence is abstract, and in respect of its act is material. So, although the cause of act and the donor of soul is immaterial intellect, but apt temperament and body substance is prone to this emanation. Additionally, Shaykh believes that the relation between each soul and its body substance is an intrinsically obligatory one. Mulla Sadra on the other hand, believes in novel bases such as existence gradation and strengthening; evolutional substantial movement in all of the creatures (including soul and body parallel to each other); bodily occurrence of the soul at the beginning; and mingled composition of soul and body. Besides quoting and confirming the solution of Shaykh-alraies, he benefits from the bases of the transcendent philosophy, so he not only proposed a novel presentation of some proofs against metempsychosis, but presented a new solution to prove impossibility of metempsychosis, which is only explainable by the bases of the transcendent philosophy. This article tries to explain and compare the chosen proofs of these two philosophers to reject metempsychosis, describe their particular bases, and show how in some cases, different bases are applied to attain a specific goal.