رابطه نفس و بدن در ديدگاه حكيم موسس آقاعلي مدرس

Soul-body Relationship According to Hakīm `Āqā `Ali Modarres

معاد جسماني در تاريخ انديشه ديني، كلامي، و فلسفي، مسيله بوده و هست. حكمت متعاليه در بيان كيفيت مسيله و حل آن به پردازش مباني و مبادي متفاوت آن اقدام كرده است. ازجمله مهم‌ترين اين مبادي، معرفت نفس و شناخت اصول آن است. حكماي متعالي با نگرش «جسمانيت الحدوث روحانيت ‌البقا» به نفس، پرداختن به ساير مبادي را هموار كرده‌اند. اما گزينش اين مبنا خود مشكل‌ساز شده؛ زيرا سبب شده است رابطه بدن مادي و نفس مجرد در معاد جسماني مخاطره‌آميز به‌نظر آيد. حكيم موسس سعي كرده در نظريه خود بر اساس «بدن پويا به سوي نفس ايستا» حركت و بر مباني استوار حكمت متعاليه در معرفت نفس و مباني هستي‌شناختي تكيه ‌كند. اما نتايجي كه از اين مبادي و مباني مي‌گيرد مغاير با آن چيزي است كه رهاورد منطقي آن محسوب مي‌شود؛ اين نتايج، در نگاه تحليلي، چرخشي است به سوي نتايج كلامي و نمي‌توان آن را پايدار بر مباني صدرايي تلقي كرد. تحليل‌هاي حكيم موسس مي‌تواند چالش‌هاي اساسي را نمايان سازد و مشكلات راه را براي به‌دست‌آوردن تصوري دقيق‌تر از اين باور بنيادي ديني بر ما هموارتر كند تا بناي انديشه و اعتقاد، بر پايه سست ظاهرگرايي نهاده نشود.

The quality of bodily resurrection has been a complicated problem throughout the history of religious, theological and philosophical thoughts. Theorists have been trying to strengthen the grounds to overcome the problem. Transcendent Philosophy explains these grounds and principles to solve the problem. One of the most important of these tenets is the knowledge of the soul and its principles. Through the theory of ‘bodily origination and spiritual survival of the soul’, Transcendent sages have been paved the way. But in this theory the relation between material body and immaterial soul in bodily resurrection seems problematic also. Hak?m Modasses, with his special method, tried to explain this relation and stated his principle in bodily resurrection problem. His theory is based upon ‘dynamic body toward static soul’. In spite of depending on the principles of transcendent philosophy, it leads to logically different conclusion. This variation is innovative but it would be finally evaluated as a turning to theological conclusions which is could not be regarded as a little difference. In the realm of soul-body relationship as the most prominent principle to the bodily resurrection, the explanation of Hak?m `?qa `Ali Modarres clarifies some essential difficulties and pave the way to more precise consideration on this basic religious belief. This prevents the superficialist attitudes toward religious belief and thought.