طرد اجتماعي (مورد مطالعه: طرد عيني و ذهني سالمندان شهر تهران)

Social exclusion case: Subjective and objective exclusion in Tehran’s elderly

تغييرات اساسي در ساختار زندگي فردي و اجتماعي در دوران سالمندي و فقدان برنامه‌ريزي براي اين مرحله از عمر، سالمندان و جامعه را با وضعيت كمابيش مسيله‌سازي مواجه كرده كه نيازمند بررسي و ارزيابي همه‌جانبه است. طرد اجتماعي كه در ادبيات نظري و نيز سياست‌گذاري‌ها، تبديل به مبحثي به‌روز براي تحليل مسايل و مشكلات همه اقشار اجتماع، در سطوح و ابعاد مختلف شده است، چنديست در زمينه پژوهش‌هاي سالمندي نيز جاي خود را به‌خوبي باز نموده است. اين پژوهش به بررسي وضعيت شمول - حاشيه‌اي شدن سالمندان شهر تهران با عينك طرد اجتماعي پرداخته، و اين مفهوم را در دو سطح عيني و ذهني و در پنج بعد عملياتي كرده است: طرد از منابع مادي، طرد از خدمات اجتماعي، طرد از روابط اجتماعي، طرد از محله و نيز طرد از انواع فعاليت‌هاي اجتماعي و در دو سطح عيني و ذهني تقسيم شده‌است. براساس بررسي نتايج پيمايش كه بر روي 123 سالمند شصت سال و بزرگ‌تر، در مناطق 1، 3، 8، 12، 17 و 18، به انجام رسيد، از ميان پنج وجه متفاوت طرد اجتماعي، تجربه طرد از انواع فعاليت‌هاي فرهنگي و احساس طرد از خدمات گوناگون، بيشترين فراگيري را بين سالمندان ساكن تهران داشته است. براساس يافته‌هاي پژوهش بين وجوه مختلف طرد اجتماعي ارتباط دروني وجود دارد، و طرد از يك وجه سبب تجربه طرد در بقيه وجوه مي‌شود. درضمن طردي كه سالمند به‌طور عيني در زندگي تجربه مي‌كند، سبب طرد ذهني و درنهايت احساس در حاشيه قرارگرفتن سالمند مي‌شود.

Social exclusion of different social groups is one of the main study topics. The social exclusion of elderly makes no exception and many research have been done on this matter alone. This research conceptualizes the social exclusion in five different dimensions, categorized as exclusion of financial resources, social services, social relations, neighborhood, and social activities, in both objective and subjective levels. Using survey method, this research has studied 123 elderly aged 60 and above who were randomly chosen from districts of 1,3,8,12,17 and 18 of Tehran. The results show that among the five different dimensions of social exclusion, experience of exclusion from civil engagement and subjective exclusion of social services exclusion have the highest levels of responses. Findings also indicate that the type of exclusion that an old person experiences in life has significant effect on his/her subjective exclusion and marginalization.