اصلاحات يا قانون نامه‌هاي اوزون حسن در استقرار نظم ايراني

Reformations or law letters of Uzun Hasan Aq-Qoyunlu in establishment of order in Iran

چكيده با استقرار حكومت ايلخانان در ايران،‏‎ اشراف و حاكمان مغولي به شيوه ياسا يا نظم مغولي بر اين سرزمين حكومت كردند. نتيجه آن اخذ انواع ماليات‌هاي غير شرعي و چپاول اموال و ثروت‌هاي مردم بوده است. با مسلمان شدن ايلخانان مغول آنان به تدريج سنن صحرا نشيني خود را كنار نهاده، اقدام به اصلاح اوضاع مالي و اجتماعي ايران هر چند به طور محدود نمودند، پس از دوره ايلخانان در دوره سربداران، تيموريان و تركمانان نيز برخي فرمانروايان تلاش‌هايي در جهت زدودن بقاياي سنن مغولي از جامعه ايران انجام دادند. شاهرخ تيموري، سلطان حسين بايقرا و اوزون حسن آق قويونلو از اين دسته حاكماني بوده‌اند كه در جهت زدودن سنن مغولي بخصوص در شيوه اخذ ماليات قدم‌هايي برداشتند. در اين مقاله تلاش‌هايي كه اوزون حسن آق قويونلو در راستاي ايجاد نظم و ثبات در اخذ ماليات و جلوگيري از هرج و مرج در امور مالي و اجتماعي به عمل آورد و نتيجه آن برقراري قانون نامه‌ها در قلمرو حكومتي بود، با ذكر قانون نامه‌هاي باقي مانده از او در ديار بكر و ديگر ولايات شرق آناتولي در دوره عثماني به شيوه توصيفي و تحليلي مورد بررسي قرار مي‌گيرد و تا نتايج اين اصلاحات در حيات اقتصادي جامعه ايران در اواخر قرن نهم هجري نشان داده شود.

Abstract With establishment of the Ilkhanid government in Iran, the nobles and rulers of Mongols, especially Yasa and Nazm ruled this land. The result was obtaining non-religious taxes, looting the property and people’s wealth. By Being Muslim, the Mongol of Ilkhanid gradually abandoned their nomadic traditions and tried to reform their financial and social situation in Iran, even in limited range. After the Ilkhanid era in the Sarbedaran, Timurids and Turkmen eras, some rulers did their best to eliminate the Mongolian traditions from Iran, especially getting the tax. Shahrokh Timurid and Uzun Hasan Aq-Qoyunlu belong to these groups. This paper descriptively assesses the attempts of Uzun Hasan Aq-Qoyunlu in establishing the order and stability in taxation and preventing chaos in social and financial affairs which were led to the establishment of a government in this territory, considering his remained laws in the provinces of East Anatolia during the Ottoman era so that the reforms in the economic life of society in the late ninth century can be presented.