عقل، جايگاه و كاركردهاي آن در خرافه زدايي و نقد روايات با رويكردهاي فرهنگي

Intellect, its Role and Functions in the Eradication of Superstitions and Criticism of Narrations on the Basis of Cultural Approaches

همچنان كه سنّت پس از قرآن كريم، به‌عنوان دومين و اساسي‌ترين آبشخور فهم اسلام به ‌شمار مي‌رود، عقل نيز پس از اين دو از ديگر منابع فهم آموزه‌هاي ديني به‌ شمار مي‌رود، به گونه‌اي كه انبوهي از آيات قرآن و احاديث امامان معصوم(ع)؛ در مقام تمجيد و ستايش از اين موهبت الهي و حجّت باطني انسان‌ها برآمده و كساني را كه از جاده‌ي خرد ورزي خارج مي‌شوند، نكوهش كرده و منزلت آنان را از چهارپايان پست‌تر قلمداد نموده است. از آنجا كه سنّت در سير تاريخي خود با انواع آسيب‌هاي جدي به‌ويژه رهيافت جعل و خرافات گسترده مواجه گرديد، تصفيه و پالايش آن از تحريفات و خرافه‌هاي راه ‌يافته به مفهوم نقد روايات با استمداد از معيارهاي معرفي شده از سوي دانشمندان بسيار ضروري است كه در نوشتار حاضر اين مهم با اتكا به معيار عقل، مورد بررسي قرار گرفته است. لذا مفهوم شناسي عقل، تبيين جايگاه معرفتي عقل از نگاه قرآن و حديث، پيشينه و گستره‌ي كاربرد عقل در آثار حديث پژوهان، ضرورت آسيب‌شناسي حديث در پرتو عقلانيت و نيز بررسي نمونه‌هايي از كاركرد معيار عقل در پالايش و نقد رواياتي كه به‌ نوعي مشمول رهيافت خرافات در باورهاي فرهنگي- اجتماعي مردم بوده‌اند، از جمله محورهاي مورد بحث در مقاله‌ي پيش‌ رو مي‌باشد.

As the Sunnah is the second main source of understanding Islam after the Qur’an, intellectis the third source of understanding religious teachings after these two. Accordingly, a host of the Qur’anicverses and hadiths from the infallible Imams (a.s.) have admired this Divine gift and inner proof, denounced those who deviate from the course of intellectualism and considered them inferiorto animals. Since the Sunnah has been subject to different kinds of serious challengesin its historical course, particularlyHadith making and widespread superstitions, it is essential to refineitfromthe distortions and superstitionswhich have found their way into the Sunnah by making use of the standards introduced by scholars. Relying on intellect as a criterion, the present article evaluates this important issue. Hence, appreciation of intellect as a concept, explication of the epistemological status of intellect from the viewpoint of the Qur’an and Hadith, the backgrounds and range of the exploitation of intellect in the works of Hadith researchers, the necessity of Hadith pathology in the light of intellectuality and evaluation of some of the functions of intellect as a criterion in refining and criticizing narrations afflicted withsuperstitionsare some of the issues discussed in the present article.