عقل گرايي زمخشري در تشبيه وكنايه در قرآن كريم

Zamakhshari’sIntellectuality in Analogy and Allusion in the Holy Qur’an

يكي ازكاربرد هايي كه براي عقل نزد معتزله درتفسير قرآن رايج است ، عقل به معناي قوه ي تاويل بخشي به ظواهر آيات است ؛ زمخشري كه از پيشوايان مكتب اعتزال بود و نسبت به عقايد اعتزالي خود تعصب داشت، سعي كرد به دفاع از آموزه هاي خود برآيد و در پرتو نور عقل، با تكيه براصول عقلي و منطقي و با درك عميق مباحث علوم بلاغي، تفسيري با رويكردي كلامي، ادبي -بلاغي بنگارد و آياتي را كه با اصول معتزله مخالف است تاويل كند. او تشبيهات قرآني را نوعا تمثيل دانسته است زيرا تمثيل نيازمند تآويل است و توانسته است بر اين اساس بسياري از آيات از جمله آياتي را كه اضلال، و طبع، و اغوا ، و امثال آن را به خدا نسبت مي دهد ، تاويل كند .به عقيده وي، تمثيل، علاوه بر امور محقق، در مفروضات و متخيلات ذهني نيز صورت مي گيرد. او تخييل را نيز در تاويل آيات قرآن به ويژه متشابهات بسيار مهم وسودمند دانسته واز آن در تفسير و تاويل آيات ، به خوبي بهره برداري كرده است . عقل گرايي او در تفسير و تاويل آيات داراي كنايه نيز سبب شده است كه بيان كند در كنايه معنايي خلاف معناي ظاهري جمله قصد مي شود بدون آنكه نسبت به مفردات جمله حقيقت يا مجاز اعتبار گردد.

One of common applications of intellect for the Muʹtazilitein theinterpretation of the Qur’an is to employ it to allegorically interpret (ta’wil) the external meaningof theQur’anic verses. Zamakhshari, who was one of the Muʹtazilite leaders and dogmatically believed in the Muʹtazilite principles, tried to defend his teachings and interpret the Qur’an relying on the power of intellect and rational and logical principles, having a deep understanding of the subjects of rhetorical sciencesand following a theological and literary-rhetoricalapproach and allegorically interpret the verses which were in disagreement withthe Muʹtaziliteprinciples. He considered the Qur’anic analogiestypically allegories as analogies need allegorical interpretation and, in doing so, managed to provide allegorical interpretations for most of the Qur’anic verses which attribute such notions as ezlal, tab’, eghva and the like to God.Zamakhsharibelieved allegorical reasoning can be carried out over real entities as well as assumptions and mental imaginings. He considered imagination very important and useful in giving allegorical interpretation of the Qur’anic verses, particularly the allegorical verses, and exploited it professionally to interpret and allegorically interpret the Qur’an.His rational approach in interpreting the verses having allusionhas led him to state that in meaning allusion, the opposite of the surface meaning is taken without considering the real or virtual meanings of the words.