گروه‌بندي لاين‌هاي اميد‌بخش زمستانه كلزا (Brassica napus L.) بر اساس اثر متقابل ژنوتيپ × محيط

Grouping of Promising Winter Rapeseed (Brassica napus L.) Lines Based on Genotype × Environment Interaction

بررسي اثر متقابل ژنوتيپ × محيط با هدف انتخاب ژنوتيپ‌هاي برتر يكي از مهم‌ترين مراحل برنامه‌هاي به‌نژادي به‌شمار مي‌رود. هدف از اين پژوهش گروه‌بندي دوازده لاين اميد‌بخش زمستانه كلزا به همراه رقم شاهد اكاپي بر مبناي شباهت پاسخ آن‌ها به محيط‌هاي مختلف با استفاده از روش لين و باتلر بود. آزمايش‌ها در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو سال زراعي 1391-1389 در ايستگاه‌هاي تحقيقاتي كرج، كرمانشاه، بجنورد، همدان، اصفهان و اراك انجام شد. تجزيه واريانس مركب با فرض تصادفي بودن محيط‌ها و ثابت بودن ژنوتيپ‌ها و حذف دو ايستگاه بجنورد و اراك به دليل ناهمگني خطاي آزمايش انجام شد. نتايج تجزيه مركب نشان داد كه اثر متقابل سال × مكان در سطح احتمال 1 درصد و اثر متقابل سال × مكان × ژنوتيپ در سطح احتمال 5 درصد معني‌دار بود. نتايج گروه‌بندي لاين‌ها با استفاده از مدل اول لين و باتلر نشان داد كه لاين‌هاي اميد‌بخش L137، L201 و L119 از پايداري بالايي برخوردار بودند. در مدل دوم، لاين‌ها به دو گروه تقسيم شدند. در گروه اول، همين لاين‌ها با داشتن بالاترين ضريب رگرسيوني به عنوان لاين‌هاي پايدار براي مناطق مساعد شناسايي شدند. در گروه دوم، لاين L63 با داشتن كمترين ميزان ضريب رگرسيوني مناسب براي محيط‌هاي نامساعد تشخيص داده شد. با توجه به نتايج اين تحقيق تجزيه خوشه‌اي مي‌تواند در تعيين ژنوتيپ‌هاي پايدار، كارا و مفيد واقع شود.

Evaluation of genotype × environment interaction with the objective of selection of the superior genotypes is the most important part of breeding programs. In this study, twelve promising winter rapeseed lines with one check cultivar (Okapi) was investigated for the stability and grouping using Lin and Butler cluster analysis methods. Experiments were performed in randomized complete block design with three replications at Karaj, Kermanshah, Bojnurd, Hamedan, Isfahan, and Arak research stations during two cropping seasons (2010-12). The data of Bojnurd and Arak were omitted because of the high error mean squres shown by Bartletʹs statistic. Combined analysis of variance performed by assuming environments (years and locations) as random and genotypes as fixed factors. The results of combined analysis showed that the interaction effects of year×location and year × location × genotypes were significant at 1% and 5% level of probability, respectively. The results of clustering using the first model showed that promising lines No. L137, L201 and L119 were the most stable lines. The second model divided lines in to two groups. In the first group, the same lines with the maximum regression coefficients were recognized as stable genotypes for favorable environment. In the second group, line L63 with the minimum regression coefficient was suitable for unfavorable environments.