بازخواني ديالكتيك ترغيب و فشار ساختاري ترور در فرقة اسماعيليۀ نزاري(بر اساس تبيين چهارگانۀ اسملسر)

Reinventing the Dialectic of Pressure and Persuasion of Assassination InNezari Ismailia’s SectBased on Quadruple Explanations of Smelser

فرقة اسماعیلیة نزاری به رهبری حسن صباح بنیادگذار ترور در معنی كلاسیك آن است. در تاریخ ایران دهه‎های میانه دیده‎نشده‎ كه جریانی، از ترور همچون حربه‎ای راهبردی و هم‎زمان ساز‌و‌كاری دفاعی، به شكلی كاملاً سازمان‎مند در جهت نیل به اهداف خود بهره گیرد. در این پژوهش ترور در فرقۀ اسماعیلیه با رهیافت كیفی و بر اساس شواهد تاریخی بررسی و با تكیه بر استدلال استقرایی، به تحلیل جامعه‎شناختی عوامل مؤثر بر عملكرد این جریان بررسی و شرایط علّی و مداخله‎گرِ مسبب شكل‎گیری پدیدۀ ترور در فرقۀ اسماعیلیه شناسایی شده‎است. پژوهش حاضر با تمركز بر نظریۀ ترغیبات و فشارهای ساختاری اسملسر و با تأكید بر موضوعاتی چون بررسی چرایی تبدیل رفتار جمعی به جنبش اجتماعی و سازوكار بروز آن به شكل جنبشی ارزشگرا، و طرح این نظر كه افتراق‎یافتگی نازلِ قدرت سیاسی و قدرت دینی، موجب ظهور جنبش اجتماعی با بیان مذهبی می‎شود، درصدد شناسایی شرایط علّی و مداخله‎گر مؤثر در ظهور پدیدۀ ترور در این فرقه است. نتیجه آنكه كه این دو مؤلفه در جریان منازعۀ تاریخی برای تصاحب قدرت، به تولید و بازتولید ترور در فرقۀ اسماعیلۀ نزاری انجامید.  

IsmailiNizari sect, led by Hassan Sabbah, is the founder of “assassination” in its classic sense since neither prior to the emergence of this sect nor in the Iranian historical milieu in the middle decades have we witnessed a movement utilizing terror simultaneously as a strategic and a defense mechanism, in a highly systematic way, to achieve its goals.The present study, using a qualitative approach and related historical documents, deals with assassination in Ismailia sect. It also adopts an inductive approach to analyze the effective factors in the function of this movementsociologically. In this study, causal and intervening conditions leading to formation of assassinationphenomenon in Ismailia sect were identified. Causal factors include the idea of forming a true government by Hassan Sabah, his hostilities towards Nizam al-Mulk, and political conflicts in the Seljuk government. The intervening factors included alternative modern discourse, the crisis of legitimacy, mountingsuppressions, and the decline of the Fatimidʹs government.The present paper is based on Smelserʹs theory of Quadruple Explanations, and focuses on the waysa collective behavior turns into a social movement, and the mechanism through which a value-based movement emerges. It also offers the idea that fuzzy distinction between the political and religious powers leads to the emergence of a social movement with religious literature, with an eye to finding the causal and intervening conditions that created the phenomenon of assassination in Ismailisect. This article concludes that in the historical tug of war for power, the two factors (causal and intervening) led to the production and reproduction of terror in Ismaili sect.