بررسي گونه‌ها، شيوه‌ها و جغرافياي توليد فرش ايران در پنج قرن اوليه هجري، با تكيه بر منابع مكتوب

Investigation of Varieties, Methods and Geography of Persian Carpet Production During the First Five Centuries of the Hegira, Based on the Written Sources

فرش دستباف، به‏لحاظ خصوصيات مواد به‌كار‌رفته در آن، طول عمر و دوامي نسبتاً كوتاه دارد و اين مسيله همواره مطالعات و پژوهش‌هاي تاريخي و ديرينه‌شناسي مرتبط به اين محصول را با مشكلاتي فراوان مواجه ساخته است. اين آسيب در بررسي تاريخ فرش ايران اسلامي بيش از همه در پنج قرن اوليه هجري محسوس است. در اين پ‍ژوهش با هدف شناسايي وضعيت فرشبافي ايران در پنج قرن اوليه هجري به‌لحاظ تنوع گونه‌هاي فرش دستباف و نيز جغرافياي مناطق توليد، به منابع مكتوب (تاريخي و ادبي) استناد شده است. روش تحقيق در اين مقاله از نوع تاريخي و روش جمع‌آوري آن كتابخانه‌اي است. نتايج پژوهشي بيانگر آن است كه علي‌رغم كمبود آثار مرتبط با فرش دستباف در دوره مذكور، اسامي بسياري از فرش‌هاي توليدي معاصر مانند قالي، گليم، پلاس، نمد، حصير، و زيلو در منابع مكتوب قابل رديابي است. همچنين مناطق وابسته به ديلمان، خراسان، آذربايجان، پارس، عراق و ماورا ‌النهر از برجسته‌ترين مراكزي است كه فرشبافي در آنها رايج بوده است.

Hand woven carpets have a relatively short lifespan and durability due to the properties of the materials used in them. This issue has caused the archeological and historical studies and researches related to this product plenty of problems. This inadequacy in evaluation of carpet history in Islamic Iran is most tangible in the first five centuries of the Hegira. In this research, with the aim of identifying the condition of Iranian carpet weaving in the first five centuries of the Hegira, due to the diversity of hand woven carpet types as well as the geography of production regions, written sources (historical and literary) have been used. This article uses historical method and library sources. The research results express that despite the rarity of works related to the hand woven carpets of the mentioned period, the names of many contemporary carpets, like: rugs, short-napped coarse carpet, coarse woolen cloth, felt carpet, mat, pileless carpet and so on, are traceable in written sources. Also regions of Deylaman, Khorasan, Azerbaijan, Pars, Iraq and, Transoxiana are the most prominent centers which carpet weaving had been common in them.