پسوند "ـ ـاك" در گويش بيرجند و سابقه ي آن در دوره ي ميانه

The Suffix “-āk “in Dialect of Birjand and its Past Record in Middle Farsi

بررسي گويشهاي خراسان جنوبي نشان ميدهد كه از يكسو عناصري از فارسي ميانه در آنها يافت ميشود و از سوي ديگر، ميتوان عناصري از زبانهاي شرقي را يافت كه از ديرباز وارد اين گويشها شدهاند و بعضاً در فارسي رسمي نيز رايج اند. يكي از راههاي بررسي عناصر اصلي و قرضي در گويشها پيگيري تاريخي پسوندهاست؛ زيرا پسوندها جز عناصري هستند كه به سختي در زبان پذيرفته ميشوند. يكي از مهمترين پسوندهاي ايراني، پسوند "ـ ـاك" است كه در لغاتي مانند "پيچاك"، "بُرّاك" و "پَرّاك" در گويش قديم بيرجند رايج بوده است. اين پسوند در گويش بيرجند دو ريشه ي مختلف داشته است. در لغاتي مانند "پيچاك" به معني پيچش شكم، پسوند "ـ ـاك" بازمانده از پسوند مصدري -?k سغدي است. اين پسوند در لغات "خوراك" و "پوشاك" و "سوزاك" هنوز در فارسي رسمي رايج است. "ـ ـاك" مصدري، امروزه در گويش بيرجندي جاي خود را به "ـ ـِش" داده است و مانند ديگر اسم مصدرهاي زبان فارسي با آن رفتار شده است. در نتيجه اين لغت به صورت "پيچش/ پچش" (pe?e?) در آمده است. اما از سوي ديگر، پسوند "ـ ـاك" فاعلي نيز از قديم در گويش بيرجند در لغاتي مانند "پراك" رايج بوده است. پسوند "ـ ـاك" فاعلي بازمانده از -?k فارسي ميانه و -?g پارتي است. اين پسوند امروزه نيز به همين صورت در گويش بيرجند رايج است. اما در فارسي معيار و اغلب گويشهاي ديگر ايراني اين پسوند با حذف "ك" انتهايي به صورت "ـ ـا" در آمده است.

The inspection of South Khorasan dialects shows that from one hand the components of middle Farsi can be found in it and from the other hand the components from east languages comes upon which entered in this dialect from a long time ago and partly are prevalent in official Farsi too. One of the methods to investigate the original and loan components in dialects is the historical pursue of suffixes. Because the suffixes are among the components that rarely can be accepted in language. One of the important Iranian suffixes is the suffix “-?k” in word like, “pichak”, “Borrak” and “Parrak” which were prevalent in Birjand’s old dialect. This suffix in dialect of Birjand has hold two different roots. In words like “Pichak” with the meaning of abdomen crimp, the suffix “-?k “which is lag behind from the suffix infinitive –?k of Sa’di. This suffix in words “Khorak” and “Pooshak” and “Soozak” is still prevalent in official Farsi. Today in Birjand’s dialect the infinitive “-?k “is superseded by the suffix “-esh” and has been dealt with it like the other action infinitives in Farsi. As a result this word has been come out in the form of “Pichesh/Pecesh” (pe?e?). But from the other hand, the subjective suffix –?k has been current in words like “parak” in the dialect of Birjand from the far past. The subjective suffix –?k is detained from the –?k of middle Farsi and the –?g of Parti. Also today this suffix is being used in the same form like in the dialect of Birjand. But in standard Farsi and the majority of the other Iranian dialects, this suffix has been changed to the form of “–?” by the omission of final “K”. Key Words: Farsi, Birjand’s Dialect, Suffix, Sa’di, Middle Farsi