بررسي اسناد قرآني و روايي قاعده حرمت اخذ اجرت بر واجبات

Examining the Qur’ānic and Narrative Evidences for the Rule of “Prohibition of Taking Wages for Ritual Obligations”

فقه در دامن قرآن و حدیث متولد گشته است و فقه روایی یا مأثور، اولین سبك فقهی، پس از طلوع اسلام است؛ آنچنان‌كه در ادوار بعد، بساطت این فقه با استنباط‌های عقلی آمیخته شده و گاه برخی مسائل كه جنبه كلان‌تری داشت، تلقی قاعده گردیده است. قاعده حرمت اخذ اجرت بر واجبات، قاعده‌ای چالشی و بحث‌بر‌انگیز محسوب شده است. ریشه‌های قاعده در ادوار نخستین فقه، تنها چند روایت موردی، در باب قضا و اذان و تعلیم قرآن بوده است و در كتب قدما صرفا فتوایی دال برحرمت اخذ اجرت بر تجهیز میت وجود دارد. خاستگاه‌های اختلاف این مسأله در دوره‌های متأخرین عمدتا بر پایه وجوه و تحلیل‌های عقلی قامت افراشته است و تاكنون اندیشمندان این میدان به طور مبسوط به مبانی عقلی قاعده پرداخته؛ ولی در باب مبانی قرآنی و حدیثی این مسأله به جد جای خالی وجود دارد. در این نگاشته؛ مبانی منصوص قاعده از كتب مختلف روایی و تفسیری گرداوری و به نقادی گذاشته شده است.

Jurisprudence has been originated from the Qur‘ān and ḥadīth and the narrational or ma’thūr jurisprudence has been the first jurisprudential style after the rise of Islam, to such an extent that in the latter periods the expansion of this jurisprudence was intermingled with rational inferences and some issues that enjoyed more widespread aspects were accepted as rules. The rule of prohibition of taking wages for ritual obligations (wājibāt) has been considered as a challenging and controversial rule. This rule in early period of jurisprudence has its roots in some specific-case traditions on judgment, adhān (call to prayer), and instruction of the Qur’an; and in the books of the earlier scholars there is simply a legal judgment (fatwa) on the prohibition of taking wages for preparation of a dead body [for burying]. Differences concerning this issue in the latter periods have been mainly based on and arisen from rational aspects and analyses; and so far the scholars of this field have widely dealt with the rational principles of the rule. However, it has been seriously lacking in addressing the Qur’ānic and narrational aspects of this issue. In this writing, the stipulated and authorized (manṣūṣ) principles of the rule have been gathered from various narrational and exegetical books and put to criticism.