تحليل مسئله عنايت الهي در حكمت متعاليه صدرايي

Analysis of the Issue of Divine Favor in Mullā Ṣadrā’s Transcendental Philosophy

اصطلاح عنایت الهی در حكمت متعالیه صدرایی به معنای علم ذاتی الهی است كه منشاء تحقق خارجی فعل و نظام احسن است. علاوه بر این علم الهی نیز مشترك بین صفات ذاتی و فعلی محسوب می‌شود. بنابراین مسئله عنایت الهی را نیز می‌توان از جهت ذاتی-علم الهی- و فعلی-نظام احسن- مورد تحلیل قرار داد. سئوالات اصلی این مقاله این است كه اولا، اگر این دو جنبه از عنایت الهی را مورد تحلیل قرار دهیم، با چه مسائلی در حكمت متعالیه در ارتباط‌اند. ثانیا، این دو جنبه از معنای عنایت الهی در حكمت متعالیه چگونه اثبات می‌شوند . آنچه از تحلیل مذكور بدست می‌آید، این است كه؛ از آن جهت كه عنایت الهی با علم الهی مرتبط است، مسئله‌ای خداشناسی است و از آن جهت كه با پیدایش نظام عالم هستی و كیفیت آن مرتبط است، مسئله‌ای جهان شناسی است. در نتیجه با در نظر گرفتن ارتباط این مسئله با علم الهی، مبحث كیفیت علم الهی و مراتب آن از طریق برهان بسیط الحقیقه به اثبات می‌رسد و با در نظر گرفتن ارتباط آن با نظام احسن و چگونگی سیستم جهان هستی، از طریق ترتیب افعال الهی و مراتب نظام هستی این مسئله تبیین می‌شود . این مقاله در صدد است ارتباط این دو جنبه از عنایت الهی را با مسائل مرتبط با آن در نظام فلسفی حكمت متعالیه با روش توصیفی تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

The term Divine favor in Mullā Ṣadrā’s transcendental philosophy means Divine essential knowledge that is the origin of objective actualization of action and the best order. In addition, Divine knowledge is also considered as common between the essential and actual attributes. Therefore, Divine knowledge can be analyzed in terms of essential (Divine knowledge) and actual (the best order). The main questions raised in this article are as follows: First, if we analyze these two aspects of Divine favor, what problems in transcendental philosophy are they related to? Second, how do these two aspects of the meaning of Divine favor are proved in transcendental philosophy? What is obtained from the above analysis is that in view that the Divine favor is in relation with Divine knowledge, it is God-consciousness; and in view that it is in relation with the order of the world of being and its quality, it is a cosmological issue. Consequently, with regard to the relation of this issue to the Divine knowledge, the issue of the quality of Divine knowledge and its levels is proved through the argument of the ultimate simple; and with regard to its relation to the best order and the quality of the world of being as a system, this issue is explicated through the order of Divine actions and the stages of the order of being. This article is intended to analyze and review with the descriptive method the relation of these two aspects of Divine favor with the issues relevant to it in the philosophical system of transcendental philosophy.