جايگاه و فلسفه علم كلام در ساحت انديشه غزالي

The Status and Philosophy of Theology in the Realm of Ghazālī’s Thought

هرچند غزالی آشكارا از فلسفه كلام سخنی به میان نیاورده است اما مولفه‌‌های آن را می توان در آثار وی پیداكرد؛ ازجمله، اوغایت كلام را، صیانت دین و عقیده تحقیقی یا تقلیدی دین‌دار، جلوگیری از ورود شبهه و تردید وپاسخ به آن و تداركِ غایتِ قصوای كلام (سعادت)، می‌داند؛ جایگاه علم كلام درنظر او، گاهی، ابزاری و ثانوی وزمانی، علم كلی با ارزش ذاتی می‌باشد. از آنجائی كه موجود، منحصر در خدا و ماسوی الله است و ماسوی، چیزی جز آیات آفاقی و انفسی خداوند نیست پس موضوع علم كلام در نهایت «وجود بماهو وجود» ومسائل آن، صفات ذاتی وجود می‌داند. به نظر وی، ایمان، تشكیكی بوده وحفظ تمامی مراتب آن واجب است لذا تكثر در شیوه و روش، از جمله روشِ عقلی برهانی، عقلی جدلی، نقلی، شهودی (وجدانی)، تجربی، موعظه‌ای، تقلیدی و... با رویكرد اقناعی وصیانت بخشی را توصیه می‌كند. او تعریف كلام را مبهم و چند وجهی رها می‌كند. تفصیل مطلب را باید در تضاعیف نوشتار جستجو كرد.

Although Ghazālī has not openly talked about the philosophy of theology, its components can be found in his works. As such, he regards the ultimate goal of theology to be safeguarding the religion and the assertoric or imitative belief of the religious person, preventing misconception and doubt to enter it, and preparing for the desired outcome of theology (happiness). The status of the science of theology in his opinion is sometimes instrumental and secondary and sometimes it is a general science with an inherent value. Since the existent is exclusive to God and other than God (mā sawā Allāh) and what is other than God is nothing but God’s signs in the horizons and in one’s own soul, then he regards the subject of theology ultimately as being “existence in its own existence” and its problems as the essential attributes of existence. According to him, faith is gradational and it is obligatory to preserve all its stages; therefore he suggests multiplicity in procedure and method, including the rational-demonstrative, rational-dialectical, intuitional (intuitive), experimental, homiletic, imitative, etc. with a persuading and preserving approach. He abandons the definition of theology as ambiguous and multi-faceted. The details of the matter should be sought for within the article itself.