ارتباط علم حصولي با علم حضوري

The Relation of Representational Knowledge with Presential Knowledge

تقسيم علم به حضوري و حصولي از ابتكارات فلاسفه اسلامي است. اولين بار ابن‌سينا به اين تقسيم اشاره كرد و پس از او شيخ اشراق، به گونه‌اي شفاف، بر اين تفكيك تصريح كرد و از آن بهره برد. بنابر مشهور، علم حضوري علمي است كه در آن، واقعيت معلوم بدون واسطه صورت حاكي نزد عالم حاضر مي‌شود امّا علم حصولي معرفتي است با واسطه صورت حاكي. از همين جاست كه مهم‌ترين تفاوت اين دو علم، رخ مي‌نماياند: خطاناپذيري علوم حضوري و خطاپذيري علوم حصولي. در نتيجه، معرفت حضوري معرفتي يقيني است و شناخت حصولي نيازمند احراز صدق و اثبات مطابقت با واقع. به دنبال اين مباحث، اين پرسش در ذهن شكل مي‌گيرد كه آيا رابطه‌اي ميان علوم حصولي و حضوري وجود دارد؟ و آيا مي‌توان شناخت‌هاي حصولي و خطاپذير و غيريقيني را بر معارف حضوري خطاناپذير و يقيني مبتني كرد و از اين رهگذر، صدق و اعتبار علوم حصولي را تضمين نمود؟ مرحوم علامه طباطبايي? اولين كسي است كه به اين رابطه تصريح نموده و بحث «ارجاع علوم حصولي بر حضوري» را مطرح ساخته است. در اين پژوهش برآنيم تا معاني و تفاسير مختلفي كه از ارجاع علوم حصولي به حضوري ارايه شده را بيان كنيم و همه روابط ممكن ميان علوم حصولي و حضوري را به تصوير بكشيم.

The division of knowledge into representational and presential is innovation Islamic philosophers. Ibn Sina had some allusions for the first time in his works then Shaykh Suhrawardi in a clear and explicit way made a distinction between the two and argued accordingly. Knowledge by presence as is well-known is that sort of knowledge through which the reality of the known fact is present to the knower without mediation of the representative form while in representational sort the knowledge is obtained through representative form. Hence appears the most important difference between the two types of knowledge: incorrigibility of the former and corrigibility of the latter. The knowledge by presence is accordingly certain while that of representation is in need of establishing its truth and correspondence with reality. On the basis of these considerations one can raise the question of the relation between these two types of knowledge. Is it possible to base representational and fallible acts of knowledge upon certain and incorrigible acts of knowledge by presence and guarantees the truth and validity of representational knowledge? The Late Allama Tabatabae is the first to notice this relation and raise the "reduction of the representational to presential knowledge. This article is an attempt to study the different interpretations of this reduction and present all possible relations between the two types of knowledge.