جايگاه عقل در معارف اعتقادي از ديدگاه فيض كاشاني

Status of Reason in Doctrinal Beliefs from Fayḍ Kashaniʹʹs Viewpoint

بحث از ماهيت عقل، و نقش و جايگاه آن در فهم و تنسيق عقايد و نيز نسبت عقل با وحي و سنت نبوي از مهم‌ترين مسايل كلامي است، از ديرباز تا كنون، كه دو ديدگاه عقل‌گرايي و نص‌گرايي را در بين عالمان ديني به وجود آورده است. در اين ميان، انديشه فيض كاشاني همواره با ابهام همراه بوده است. عده‌اي با تكيه بر برخي كتاب‌هاي او، همچون عين‌اليقين، انوار‌الحكمه و اصول المعارف، كه همسو با عقل‌گرايي به نگارش درآمده‌اند او را عقل‌گرا معرفي نموده، عده‌اي ديگر با تكيه بر برخي ديگر از كتاب‌هاي او، همچون المعارف، وافي، شافي و نوادرالاخبار، كه همسو با نص‌گرايي است او را نص‌گرا معرفي مي‌كنند. تحقيق حاضر با عنايت به تمام آثار به جا مانده از اين انديشمند قرن يازدهم عقل‌گرايي او را در حوزه عقايد به اثبات مي‌رساند.

Studying the nature of reason, its role and status in understanding and formulation of beliefs as well as the relation of reason with revelation and prophetic Tradition is one of the most important problems in theology (kal?m) which gave rise to two competing views of literalism and rationalism among Islamic scholars. Fay? Kashaniʹs view is always a matter of debate. For some he belongs to the rationalist current of thought in in virtue of such works of him as Ayn Al-yaqin (literally Fountain of certainty), Anw?r Al Hikmah (Lights of Wisdom) and Usul al-Ma?rif (Principles of Doctrines) all of which were written in rationalist vein. For others, however, he was regarded as belonging to literalist tradition arguing his approach in other works by such as Al-Ma?rif, W?fi, Sh?fi, Naw?dir Al-akhb?r in harmony with literalism. The present article is an attempt to support his rationalistic position in the doctrinal domain on the basis of extant works of this eleventh century Muslim thinker.