كامل الصّناعه الطبيّه؛ كتاب پزشكي بزرگي كه تا حدودي ناشناخته مانده است

“Kamil as-sinaaattibbiyyah” An undated little-known medical book

چكيده تاريخ طبّ ايراني اسلامي پزشكان نامور و كتابهاي پزشكي ارزشمندي را به جهان دانش عرضه داشته است و به جرات مي‌توان گفت با ترجمه اين كتب و استفاده از تجارب ممتدّ اين اطبّا بوده كه غربيان توانسته‌اند فنّ پزشكي را به جايگاه امروزي آن در جهان برسانند. يكي از اين طبيبان بزرگ، «علي بن عبّاس مجوسي» و كتاب ارزشمند او «كاملُ الصِنّاعهِ الطّبيّه» معروف به «كُنّاش مَلِكي» است. اين اثر در كنار «قانون» ابن سينا و «حاوي» رازي سه دايرهالمعارف بزرگ پزشكي ايران و اسلام هستند كه با گذشت بيش از هزار سال بر تاليف آنها، تا سه دهه‌ اخير هيچ ترجمه‌اي از آنها به عمل نيامده بود1. ديد انتقادي مولّف نسبت به اطبّاي قديم و جديد، و جامعيّت كتاب درخصوص بيماري‌ها و مداواي آنها، و حساسيّت نويسنده به شيوه آموزش و فنّ تاليف، اين كتاب را به يكي از ستون‌هاي طب سنتي تبديل كرده است. متن كتاب در دو بخش نوشته شده؛ بخش نخست شامل طب نظري (كه توسط مولّف مسوول اين مقاله در سه مجلد به فارسي برگردانده شده و از سوي موسسه‌ مطالعات اسلامي دانشگاه تهران ـ دانشگاه مَك گيل كانادا چاپ و منتشر شده است) و بخش دوم دربرگيرنده مباحث طب عملي است. اين مقاله، توصيفي بوده و به شيوه كتابخانه‌اي مي‌كوشد تا به معرّفي كتاب و ترجمه آن پرداخته و اطّلاعاتي را در مورد اثر و ترجمه آن به علاقه‌مندان تاريخ پزشكي و طبّ سنّتي ايران ارايه نمايد. كلمات كليدي: كامل الصّناعه الطبيّه، حاوي رازي، قانون بوعلي سينا، بيماري، درمان

ABSTRACT After ZakaryayeRazi (author of Al-Havi) and before Avicenna (author of the Canonof Medicine), Ali-ibn Abbas-al-Majusi wasone of the great physiciansand best known for his KitabKamil as-sina a attibbiyyah (the perfect book of medical art), also called al-Kitab al- Malaki (the royal book). This book togetherwith Al-Haviand the Canon of Medicineconstitute the great medical encyclopedia of Islam and Iran. Working in Adhudi Hospital in Bagdad,Ali-ibn Abbas served as court physician and dedicated his book to king Adhud al-DawlahDailami (died in 983 A.D).In the Author’s critical view about old and new physicians, comprehensiveness of this book on diseases and their treatment, sensitivity of the author over education method and style of writing havemade this book one of the pillars of traditional medicine,so that it had been the textbook of medicine for several centuries after being translated into Latin, and had been used widely in Persia,Arabic countries and also in many parts of Europe. Ali-ibn Abbasdied in Baghadad or Shiraz in 994 AD. Three volumes of kamil as-sinaaattibbiyyah had been translated into persianby the corresponding author of this article and published byInstitute of IslamicStudies of Tehran University-Mc Gill University Press. This descriptive article is about kamil as-sinaaattibbiyyah and its translation is useful to anyone interested in the history of medicine and traditional medicine. Keyword: Kamil as-sinaaattibbiyyah, HAVI, canon, Diseases, Treatment