ذهن و مراتب واقع نمايي ادراك در انديشه صدرالدين قونوي

The Mind and the Representative Levels of Perception in Sadr al-Din Qunawi

مسيله اعتبار و حدود شناخت و ادراك انسان و نسبت بين حقيقت و ذات اشيا با نمودهاي ذهني آنها، مستلزم تبيين نقش ذهن در ادراك و نسبتهاي آندو با يكديگر و همچنين رابطه آنها با متعلق ادراك است. گرچه صدرالدين قونوي مباحث علم و ادراك را با صبغه وجودشناختي مورد تحقيق و بررسي قرار داده، ضمن طرح مسايل «علم» و ارتباط آن با «وجود» و مراتب آن، نقش فاعل شناسا در امر شناخت را نيز بطور ويژه بررسي كرده است. مباحث او در اينباره مشتمل بر نظريات بديعي است كه ميتواند برخي از وجوه مبهم مسايل ذهن و شناخت را روشنتر و سير ظهور انديشه‌هاي فلسفي شناخت شناسي را در حوزه فلسفه اسلامي آشكارتر سازد. از ديدگاه وي علم حصولي انسان كه بطور عام شامل ادراك حسي، خيالي و عقلي است، دو ويژگي اساسي دارد: از يك طرف پديدار شي في نفسه است و برخي از وجوه و مراتب و شيون حقيقت آن را مينماياند و از طرف ديگر هميشه در چارچوبها و قيود ذهني فاعل شناسا قوام مي‌يابد و از نقش قابلي يا فاعلي ذهن تاثير ميپذيرد. بعبارت ديگر، شناخت محصول تعامل عين و ذهن است. اين نظريه كه مدتها قبل از نظريه مشهور كانت ابراز شده، گرچه مبدا عزيمت متفاوتي با نظر كانت دارد، از حيث گذر از رياليسم خام كه نظريه شايع آن روزگار بوده حايز اهميت بسيار است. قونوي همچنين مسيله مسانخت و مساوقت علم و ادراك با وجود را پيش از صدرالمتالهين طرح نموده و بسياري از لوازم و نتايج آن را تشريح و تبيين نموده است.

The problem of the validity and limits of Man’s knowledge and perception and the relationship between the truth and essence of objects and their mental manifestations requires the clarification of the role of the mind in perception, their relationship with each other, and their relationship with the object. Although Sadr al-Din Qunawi has already explored the issues of knowledge and perception following an ontological approach, he has also paid particular attention to the role of the subject in the process of attaining knowledge while posing the problems of “knowledge” and its relationship with “existence” and its levels. His discussions in this regard include some innovative theories which cast some light on some of the ambiguous problems of the mind and knowledge and clarify the process of the emergence of epistemological philosophical thoughts in Islamic philosophy. In his view, Man’s acquired knowledge, which generally includes sense, imaginal, and intellectual perceptions, has two basic characteristics: On the one hand, knowledge is the manifestation of the object by itself and reveals some of the aspects, levels, and modes of its truth; on the other hand, it is continually consolidated within the mental frameworks and limits of the subject and is influenced by the active or passive role of the mind. In other words, knowledge is the product of the interaction between the subject and object. This theory, which was presented long before Kant’s well-known theory, has a different point of departure from that of Kant. However, in terms of its moving away from naive realism, which was the common theory of that time, it enjoys great importance. Qunawi also posed the problem of the cognation and coextensiveness of knowledge and perception with existence before Mulla Sadra and explained and analyzed many of its consequences and concomitants.