نيت و مصارف موقوفات واقفان مشهد در دوره پهلوي اول و دوم (با تكيه بر وقفنامه‌هاي اداره اوقاف خراسان رضوي وآستان قدس رضوي)

The Intentions and Disbursement of Endowed Properties of the Endowers of Mashhad in the First and Second Pahlavi Period

وقف و مسایل مربوط به آن سابقه‌ای دیرینه در تاریخ شهر مشهد دارد و به اشكال گوناگون در دوره های مختلف تاریخی ادامه داشته است. اوج گسترش موقوفات در مشهد در دوره صفوی می باشد كه این روند در تاریخ ایران بی نظیر بوده است. وقف در مشهد دوره پهلوی همچنان ادامه داشته است و البته این پدیده تا حد زیادی استمرار سنتی تاریخی بود كه از زمان های دور در این شهر وجود داشته است.با توجه به اینكه موقوفات در بیشتر سلسله ها تابع سیاست های حكومت مركزی بود، در رژیم پهلوی نیز این روند ادامه داشت.از طرف دیگر با توجه به برخی اقدامات ضد مذهب حكومت پهلوی تغییراتی نیز در روند موقوفات اتفاق افتاد؛ بطوری كه در برهه ای از زمان موقوفات كاهش و در برخی مواقع، افزایش داشت كه این مورد اهمیت موضوع را بیشتر نمایان می كند. مقاله حاضر برآنست با تكیه بر اسناد و وقفنامه های اداره اوقاف و آستان قدس رضوی، پراكندگی موقوفات و نوع نیت واقفان این دوره را مشخص كند و با تحلیل محتوایی و آماری، تصویری روشن از وضعیت وقف در این دوره ارائه دهد.

Endowment and its related issues have an age-old history in the history of Mashhad and have continued in various forms in different historical periods. The apex of endowment development in Mashhad has been in the Safavid period, which has been a unique trend in Iran’s history. Endowment in Mashhad has continued in the Pahlavi period and of course it has been the continuation of a historical tradition that has existed since early periods in this city. Given the fact that the endowed properties in dynasties have been subject to the policies of central governments, this trend has continued in Pahlavi regime, too. On the other hand, in respect to some anti-religious measures of the Pahlavi rule some changes were also made in the endowment trend, so that at some points in time endowments have decreased and in some, increased; an incidence that further reveals th importance of the issue. Based on the documents and endowment deeds of the endowment office and Astan Quds Razavi, the present article is intended to specify the dispersion of endowed properties and the kind of intentions of the endowers of this period; and by content and statistical analysis to present a clear portray of the situation of endowment in this period.