رابطه معنا ، زيبايي ، شكل و سازه در معماري دوران اسلامي

در معماري اسلامي ايران معنا، زيبايي، شكل و سازه چهار عامل اساسي هستند كه با تركيبي متناسب از آنها معمار سنتي قادر است نقشي از جهان معنا را در عالم مادي متجلي سازد. وجود يك ارتباط منطقي و منسجم بين اين عوامل بوده است كه در دوره اسلامي، معماري ايران را در موقعيتي ممتاز قرار داده است. يكي از بزرگترين چالش هاي معماري امروز عدم وجود ارتباطي منسجم بين عوامل تشكيل دهنده آن مي باشد. علت اصلي اين نقيصه دور شدن از آموزه ها و ريشه هاي معماري سنتي است كه منجر به تفكيك مراحل گوناگون فرايند طراحي و ساخت، تغيير در روند آموزش معماران، و شتاب و سرعت ساخت و ساز شده است. به منظور دستيابي به چگونگي برقراري ارتباط مابين عوامل غير كالبدي (معنا و زيبايي) و عوامل كالبدي (عملكرد، فرم، هندسه و سازه) در معماري، ابتدا لازم است تا به تحليل مصاديقي پرداخت كه ارتباط را به اعلي درجه دارا باشند. در اين مقاله، بدين منظور مساجد برجسته تاريخي به يادگار مانده از قرون پيشين كه تجلي معنا در كالبد آنها در طي زمان به اثبات رسيده است به عنوان نمونه هاي مطالعاتي انتخاب گرديدند. سپس با بهره گيري از سامانه صوري/فرهنگي در طيف استدلال منطقي سعي گرديد تا با تلاش در مجزاسازي واحدهاي متشكله كليت واحد اين بناها، الگوي ذهني حاكم بر شكل گيري و فرايند طراحي به تصوير كشيده شود. بدين جهت پس از تعريف مشخص هر كدام از مقولات معنا، زيبايي، هندسه و سازه، چگونگي ارتباط و نحوه به كارگيري آنها در بناهاي تاريخي ايران در دوره اسلامي تشريح گشت. ملاحظه گشت كه در معماري سنتي تمامي دانشهاي مورد نياز در شكل دهي به محصول نهايي، متشكل از سبك و فرهنگ زندگي كاربران، جزييات عملكرد و داده هاي اقليمي محيطي همگي در ذهن معمار فرهيخته و داراي بينش تجميع مي گشتند تا به آسايش فيزيكي و آرامش رواني در معماري دست يابند. امروزه با مداخله تمامي عوامل در زمان و جايگاهي مناسب در فرايند طراحي و مشاركت همزمان تمامي تخصص هاي مداخله گر در شكل گيري نهايي محصول معماري با راهبري و مسيوليت هماهنگ كننده اي داراي دانش و بينش مي توان به كيفيات نهفته در معماري اسلامي دست يافت. در انتها با بهره گيري از آموخته هاي اين بناهاي شاخص تاريخي، الگوريتمي جهت طي فرايند طراحي معماري براي دنياي معاصر پيشنهاد گرديد كه در آن جايگاه مداخله هر كدام از عوامل فوق مشخص شده است.

Abstract In the Islamic architecture of Iran, meaning, aesthetics, shape and structure are four fundamental factors by an appropriate combination of them a traditional architect is able to manifest an image of metaphysical world on material world. A rational and integrated relation of these factors has put the Islamic architecture of Iran in an outstanding position. An important challenge of the modern architecture is the lack of an intergrated relation among its constituting factors. The main cause of this shortcoming is moving away from traditional roots and doctorines that has lead to the disintegration of defferent phases of design process and construction, changing architects education, and fast construction. In order to disclose the relation between metaphysical factors (meaning and aesthetics) and physical factors (function, form, geometry and structure) in architecture, it is first necessary to analyse cases that contain the relation in an outstanding way. For this reason, a number of majestic historical mosques, in which the manifestation of meaning in their form has been proved, have been studied. Literature on meaning, aesthetics, geometry and structure has been reviewed. Utilisation of the four factors in historical buildings of Iran has been explained. Relation among interfering factors in design process has been illustrated in the buildings. An algorithm for architectural design process in the modern world has been proposed in which the positions of the four factors have been defined. Keywords: Meaning, Aesthetics, Shape, Gegometry, Structure, Design Process, Persian Islamic Architecture