مقايسه معيارهاي كيفيت زندگي شهري در نظريات معاصر و مفاهيم استخراج شده در خصوص شهر اسلامي بر مبناي علل چهارگانه معماري

مقاله حاضر به مقايسه معيارهاي كيفيت زندگي شهري و مفاهيم استخراج شده در خصوص شهر اسلامي از ديدگاه تحليل علتهاي چهارگانه پرداخته است. روش انجام تحقيق توصيفي – تحليلي و آنچه بهانه انجام اين پژوهش بوده، مقايسه آنچه در تحقيقات متفكران معاصر غربي به عنوان معيارها و ملاكهاي سنجش كيفيت فضاي شهري عنوان شده از طرفي و مشخصه ها و ويژگيهاي شهر اسلامي از ديدگاه منابع اسلامي از طرف ديگر بوده است. تمامي مكاتب معماري و شهرسازي در اين نكته توافق دارند كه يكي از مهمترين اهداف طراحي، برآورده كردن نيازهاي مادي و معنوي انسان با بالاترين كيفيت ممكن مي باشد گرچه در مورد تعريف كيفيت زندگي و شاخصهاي موثر بر آن هنوز توافق صددرصدي وجود ندارد با اينحال با بررسي سابقه تحقيقات انجام شده در اين موضوع مي توان به معيارها و شاخصهاي كلي تعيين شده دست يافت. در راستاي دستيابي به هدف پژوهش، در درجه اول معيارهاي كيفيت زندگي شهري از ديدگاه متفكران و محققان غربي از سال 1972 تا حال حاضر مورد مطالعه قرار گرفته و ضمن استخراج، مطابق با علل چهارگانه مادي، صوري، غايي و فاعلي دسته بندي شده تا امكان بررسي كمي آنها وجود داشته باشد. همچنين معيارها و صفات شهر مطلوب اسلامي از منابع ديني، روايات، احاديث و مقالات مرتبط با شهر اسلامي استخراج و دسته بندي شده است. براي نتيجه گيري فراواني نسبي هر يك از علل چهارگانه در دو بخش مورد مقايسه تطبيقي قرار گرفته است. نتايج حاكي از آن بوده است كه علل غايي بيشترين فراواني را در هر دو دسته بندي دارا بوده اند. علل صوري در ويژگيهاي شهر اسلامي كميتي بيشتر از شاخصهاي تعيين شده توسط متفكران غربي داشته اند و علل مادي بيشتر مورد توجه متفكران غربي بوده است. مهمترين تفاوت در بخش علل فاعلي قابل مشاهده است بطوريكه ديدگاهها، جهان بيني و بينش معمار و شهرساز در تعيين شاخصهاي كيفيت فضاي شهري بسيار كمرنگ مطرح شده و فراواني حدود يك درصد داشته اند در حاليكه اين نسبت در تعاليم و مفاهيم استخراج شده در خصوص شهر اسلامي بسيار جدي تر و پررنگ تر مي باشد. اعتقاد به حكمت الهي و وحدت موجود در پس كثرتهاي ظاهري، باعث شده است تا نگرش و بينش معمار و شهرساز اسلامي، جامعتر و حكيمانه تر از همتايان غربي آنان باشد كه نتيجه اين امر تلاش در جهت تعالي و اعتلاي انسان ضمن براوردن خواستها و نيازهاي روزمره آنان و در يك كلام تجسم اصل تذكر در معماري و شهرسازي بوده است.

Abstract This article seeks to compare the standards of urban life quality and extracted concepts of Islamic city based on four causes of architecture. The main reason of this research is comparing what researchers mentioned as urban life quality criteria and standards and features of an Islamic city drawn by the Islamic sources. All the schools of architecture and urban designing agree that the most important goal of designing is to meet the physical and psychological needs of mankind with the highest quality. Although there is not an exact definition of quality of life that all researchers agree on, but it is possible to achieve the main standards and features by reviewing the studies that have been done about this subject. To achieve this goal, the criteria of urban life quality from the western point of view has been studied and classified while extracting, to make it possible to evaluate the features quantitatively. Besides, features of Islamic utopia are studied and extracted from both religious references and ancient Islamic cases. The main issue for comparing the results is the effect of architects and urban designersʹ points of view and believes on urban spaces. In fact, subjective cause between four causes of architecture is the main source of architectural inspiration. Therefore, the extracted criteria of life quality have been studied based on this scale and results show that only 1% of urban life quality features are driven from this point of view. In other words just 1% of these features have been considered for meeting clients’ spiritual needs, while this ratio in Islamic city features is much bigger and it means that the role of architects and designers believes is too important in Islamic view. Believing in Godʹs wisdom and the union, behind the diversity that is seen in Islamic architecture, makes Islamic architects’ view more comprehensive and wiser than other designers. To sum up, Islamic utopia tries to achieve a better human life by meeting their physical, psychological and especially spiritual needs. Shortly, it illustrates the intention of “Remembrance” in architecture and urban designing. Keywords: urban life quality, criteria, Islamic city, subjective cause