علم و ادراك از منظر ابن سينا و علامه طباطبايي (ره)

مساله علم و ادراك اگر چه در فلسفه اسلامي تا زمان علامه طباطبايي به صورت مساله اي مستقل و عنواني خاص مطرح نبوده اما فيلسوفان مسلمان در بسياري از مباحث فلسفي به آن پرداخته اند. از آثار و نوشته هاي بسياري از آنان چنين به دست مي آيد كه علم و ادراك از مقوله اي واحد است اما با مطالعه در برخي از آثار ابن سينا برداشت مي شود كه آن دو مفهوم را متفاوت به كار گرفته است. ابن سينا از شناخت حسي به ادراك و گاه معرفت و از دستاورد و شناخت عقلي و فكري به علم تعبير مي كند و حس را سبب حصول ادراك (معرفت) و بديهيات را سبب حصول علم مي داند. علامه طباطبايي (ره) برخلاف ابن سينا، تمايز و تفاوتي بين علم و ادراك قايل نشده، بلكه معمولاً آن دو را مترادف بكار مي برد. از اين رو وجوه اشتراك و افتراقي بين آرا اين دو فيلسوف در باب علم و ادراك وجود دارد. از نظر هر دو فيلسوف منشا معارف بشري ادراك جزييات و صور حسي است و هر دوفيلسوف، ادراك كليات را به واسطه حس دانسته اند. اما وجه افتراق ايشان، در انتزاع بديهيات است. ابن سينا، پيدايش بديهيات در ذهن انسان را منوط به اتصال عقل انسان به عقل فعال دانسته لكن علامه طباطبايي (ره) بديهيات را مسبوق به ادراك حسي مي‌داند و بحث معقولات ثانيه فلسفي را پيرامون اين مطلب مطرح مي كند. اين نوشتار به تحليل مساله علم و ادراك و تبيين نگاه ابن سينا و علامه طباطبايي (ره) پرداخته است.