از مهندسي اجتماعي تدريجي تا مهندسي اجتماعي آرماني: مقايسه تطبيقي رويكرد روشنفكران نسل اول و دوم پهلوي

تغيير جهت روشنفكري در ايران از راست به چپ طي دوره كوتاه‌مدت پهلوي اول رخ داد. برخلاف روشنفكران نسل اول پهلوي كه به بازسازي جامعه ايراني براساس الگويي تدريجي و گام‌به‌گام و برمبناي مدرنيته اعتقاد داشتند و اين موضوع آنان را به همراهي با نظام پهلوي براي بازانديشي درباره انديشه ايران‌شهري كشاند، روشنفكران نسل دوم به‌طوركلي از مهندسي تدريجي اجتماعي دست شستند و بر تغيير انقلابي وضع موجود پاي فشردند. اين مقاله براساس نظريه مهندسي اجتماعي و كثرت‌گرايي مفهومي توضيح مي‌دهد كه اين تغيير روش چه تفاوت‌هايي را در فضاي روشنفكري ايران طي دوره پنجاه‌ساله پهلوي پديد آورد. به گمان نويسندگان، روشنفكرانِ اين دو نسل شباهت‌هايي با هم دارند، چنان‌كه هردو نسل روشنفكر به‌شدت تحت تاثير روندهاي روشنفكري اروپايي بوده‌اند، هردو به مخالفت با پايگاه طبقاتي خود برخاسته‌اند و هردو داعيه بازگشت به خويشتن را داشته‌اند. با وجود اين، آنان راهي سراسر متفاوت در پيش گرفتند. درحالي‌كه نسل اول براساس بازخواني آثار پارسي قبل از مشروطه به همراهي با دولت پهلوي براي پيشبرد مدرنيته در ايران پرداخت، نسل دوم ازطريق وارونگي انديشه انقلاب ذهني ماركسيسم، به مخالفت با نظام حاكم پرداخت و در اين مسير، با مدرنيته ايراني نيز به جدال برخاست.

Shift in Iranian intellectual’s way from right to left accrued during the short period of Pahlavi I. Contrary to the first generation of intellectuals, who believed that Iranian society must be renewed according to a progressive pattern based on the modernity and so this attitude provoked them to reconstruction of the Iranshahri schema, along with Reza Shah, new generation of intellectuals in Pahlavi II turned away from social engineering methods and insisted on revolutionary change. Accordingly, the authors based on social engineering model explained to what extent the changing of this method has made differences in the intellectual sphere during the fifty-year Pahlavi Dynasty. The authors revealed that there are some similarities between two generations, so that both generations dramatically were affected by European intellectual’s trends, both, overwhelmingly were opposed to their social structure and both desire to come back their identity roots. Nevertheless, they experienced a different path. Opposed to the first-generation who hustled the governmental machine of modernity, the second-generation according to an inverse Marxism subjective revolution, opposed to the political system as well as Iranian modernity.