متونديني؛از قداست تا ابديت

Religious Texts; from Sacredness to Literariness

چكيده «متن‌محوري» اديان ـ به‌ويژه اسلام در وضعيت كنوني ـ باعث شده تا دريچه جديدي به بررسي اين متون گشوده شود. اين دريچه، پژوهش ادبي در متون ديني است كه به پيروي از پيشرفت‌هاي نظريه ادبي و نقد ادبي فراز و نشيب فراواني طي كرده است. پيش‌فرض اصلي در اين‌گونه پژوهش و به‌طوركلي پژوهش در دين، تعليق ذات يا ناب‌بودن دين/ متون ديني است كه باعث مي‌گردد به متني ادبي مبدل شود. اين روح حاكم بر سنت غربي پژوهش در ميان نواديبان عرب پي گرفته شد و كم‌كم مكتب ادبي در تفسير قرآن شكل يافت. شكل به‌روزشده اين مكتب در «قرايت تاويلي» افرادي مانند نصرحامد ابوزيد و محمد اركون نمود دارد. مشكل اصلي اين طرز نگرش عرفي به متون ديني و ادبي‌سازي آنها همان مبناي تعليق ذات است كه باعث شكافي عميق ميان تلقي متدينانه و ايماني با تلقي پژوهشي از دين مي‌شود. ضمن آنكه پژوهشگر در اين مطالعه ادبي نمي‌تواند به‌رغم ادعا فارغ‌دلانه به بررسي بپردازد و همدلي خود را با متون ديني از دست خواهد داد. از سوي ديگر، معيار ادبي‌دانستن يك متن نيز اگر چندلايگي معنا در نظر گرفته شود، مصادره به مطلوبي اتفاق خواهد افتاد كه در آن، آنچه را مي‌خواهيم در پژوهش بدان برسيم، فرض گرفته‌ايم و نيز ديگر توجيه يا تبيين كافي براي «ايمان» به قرآن يا متون ديني ديگر نخواهيم داشت. اين طرز تلقي از يك نگاه با زاويه خاص فراتر مي‌رود و اصل ماهيت ايمان و دين را به چالش مي‌كشد. واژگان كليدي: نقد ادبي، پديدارشناسي، هرمنوتيك، متن مقدس، قرايت تاويلي، ادبيت متن.

Since most religions – especially Islam in the present situation – are "text centered", a new perspective regarding the investigation of these texts has been created. This new viewpoint is the literary investigation of religious texts which has gone through many changes due to the developments of the literary theory and literary criticism. The main presupposition of this research and most religious researches is the suspension of essence and that religion/religious texts are rare; this makes it a literary text. The neo-literates followed the spirit dominant on the Westʹs tradition of research, and gradually a literary school of Quranʹs interpretation was formed. The "allegorical reading" of some such as Nasr Hamed Aboo-zaid and Mohammad Arkoun is the up-to-date version of this school. The main problem of this conventional look at religious texts and considering them literary texts is their base in the suspension of essence; which has created a deep separation between a devoutly approach to religion and the researching approach. The researcher cannot be open-minded in his literary study although he/she such claims, and he/she will lose his concordance with religious texts. On the other hand if we regard a textʹs different levels of meaning, having a literary look at the texts is a petitio principii (reasoning in circle) in which the favored result is supposed; thus there will not be enough evidence for believing in Quran or religious texts. This kind of approach is more than a special point of view; it challenges the essence of faith and religion. Key expressions: literature criticism, phenomenology, Hermeneutics, the holy text, allegorical reading, literariness of a text.