شناسايي و تحليل مولفه هاي موثر در تغيير كاربري اراضي كشاورزي روستايي (مطالعه موردي: شهرستان ساري)

Identification and Analysis of Factors Affecting Agricultural Land Use Change in rural Area (Case Study: Sari County)

هدف: يكي از معضلات اساسي در حوزه كشاورزي، تغيير كاربري اراضي است كه اخيراً تشديد گرديده است. اين مسيله در درازمدت، روند و توازن توليد محصولات كشاورزي را مختل خواهد نمود. دراين زمينه عوامل بسياري وجود دارد كه تمايل به تغيير كاربري اراضي توسط كشاورزان را تحت تاثير قرار مي دهد. دراين راستا هدف اصلي تحقيق حاضر شناسايي عوامل موثر در تغيير كاربري اراضي كشاورزي روستايي در شهرستان ساري به عنوان يك قطب كشاورزي است كه با مسيله تغيير كاربري اراضي مواجه است. روش: تحقيق حاضر به لحاظ هدف، كاربردي است و ماهيت توصيفي- تحليلي دارد. براي گردآوري اطلاعات از مطالعات كتابخانه اي و پيمايش ميداني استفاده شده است. جامعه آماري تحقيق حاضر شامل كشاورزاني است كه حداقل بخشي از اراضي كشاورزي تحت تملك خود را تغيير كاربري داده اند (326N=). با استفاده از جدول نمونه گيري كرجسي و مورگان، نمونه آماري 175 نفر تعيين گرديد كه با استفاده از روش نمونه گيري طبقه اي با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار تحقيق، پرسشنامه اي است كه روايي آن با كسب نظر از استادان و كارشناسان فن و پايايي آن با استفاده از آزمون آلفاي كرونباخ (85/0) تاييد گرديد. براي تجزيه وتحليل اطلاعات از تكنيك تحليل عاملي درقالب نرم افزار SPSS استفاده گرديد. يافته‌ها: نتايج تحليل عاملي، 9 عامل را به عنوان مولفه هاي موثر در تغيير كاربري اراضي كشاورزي شناسايي نمود كه مهم-ترين آن ها عبارت اند از: مهيانبودن شرايط اوليه كشت وكار، ‏عامل اقتصادي - اجتماعي، جغرافيايي، مديريت ريسك و دسترسي نداشتن به نهاده هاي توليد. 9 عامل شناسايي شده درمجموع، ‏471/66% از واريانس متغير تغيير كاربري اراضي كشاورزي را تبيين مي كنند.‏ محدوديت‌ها: دسترسي به كشاورزان و كسب اطلاعات درراستاي اهداف تحقيق، عمده ترين چالش تحقيق حاضر است. راهكارهاي عملي: با توجه به يافته ها، ارايه، اجرا و پشتيباني برنامه‌ها و طرح هاي كاربردي - اقتصادي مانند يكپارچه سازي اراضي، صدور مجوز و استقرار صنايع ‏تبديلي و تكميلي در مجاور بخش هاي توليدي كشاورزي، توجه جدي به مبحث بيمه محصولات كشاورزي و غيره، مي تواند درراستاي ايجاد تعادل پايدار بين درآمد فعالان بخش ‏كشاورزي و ساير بخش ها، تا حد زيادي انگيزه تغيير كاربري در ميان كشاورزان را كم كند يا از بين ببرد. اصالت و ارزش: شناسايي عواملي كه در تسريع فرايند تغيير كاربري نقش دارند، بسيار ضروري است. تاكنون چنين تحقيقي در اين منطقه استراتژيك انجام نشده است. نتايج حاصل مي تواند راهگشاي اتخاذ تصميمات و اقدامات مسوولين نهادهاي محلي ازجمله جهاد كشاورزي و منابع طبيعي در سامان دهي و حل مسايل مربوط به اراضي كشاورزي گردد؛ به طوري كه پيامدهاي نهايي آن عايد كشاورزان گردد.

Purpose: One of the major problems in the agriculture field is the land use change that has been growing recently and disturbing the balance of agricultural products in long term. There are many factors that affect farmersʹ willingness to change the use of land. In this regard, the main objective of this study is to identify factors which affect the agricultural land use change in rural areas in Sari County as an agricultural hub that is faced with the problem of land use change. Methodology: This research is an applied, descriptive-analytical research. To collect data, library study and field survey were used. The research population consists of 326 farmers who have changed a part of their agricultural land use. Using Krejcie and Morgan’s table, sample size was identified as 175. Samples were selected using stratified proportional sampling method. The research instrument was a questionnaire that its validity was verified by a panel of experts, and its reliability was obtained through Alpha Cronbach test (0.85). The factor analysis technique was used for analyzing data through SPSS software. Finding: The result of factor analysis determined nine elements as the most important factors affecting land use change including: initial conditions and insufficient supply of initial conditions for planting, socio-economic factors, geographical factors, risk management and lack of access to production inputs. These nine factors identified 66.471% of the variance of the agricultural land use change factor. Research limitations: Access to farmers and data collection were the major challenges in this study. Practical implications: Provision, implementation, and maintenance of applied-economic plans such as land integration, permission and establishment of processing- supplementary industries near the agricultural production sectors, paying attention to agricultural insurance and so on, are among the affecting factors which can be considered to reduce or abolish farmers’ motivation to change their land use by creating sustainable balance between the income of the agricultural field and other fields. Original/value: Identifying factors that play a significant role in accelerating the process of land use change is necessary. Unfortunately to the authors’ knowledge, no study so far has carried out about the land use change in this strategic area. The results might help local authorities specially Jihad-e- Agriculture and Natural Resources to make appropriate decisions and take actions to organize and solve issues related to agricultural land use change.