نقد نشانه‌شناختي نگاره بهرام گور در گنبد سپيد براساس رمزگان تصويري امبرتو ‌اكو

Semiotic Criticism of Bahram-e-Gour dar Gonbad-e Sepid Miniature on the basis of Pictorial Codes of Umberto Eco

از اوايل قرن بيستم نشانه شناسي به مثابه "روشي از نقد متون"، بستري مناسب را در بررسي سازوكار توليد و ادراك معنا پيش مي نهد. رمزگان، از مفاهيم بنيادين در نشانه شناسي است. هر نظام نشانه اي تنها به واسطه آگاهي مخاطب از رمزگان حاكم بر آن، امكان معنامندي مي يابد. دسته بندي ده گانه امبرتو اكو از رمزگان تصويري، يكي از روش هاي كارآمد را در بررسي متون تصويري ارايه داده كه از طريق آن مي توان جوانب متنوع يك تصوير را حتي در پيوند با متوني وابسته به ديگر نظامات نشانه اي ملاحظه كرد. نگارگري ايراني عمدتاً در پيوند با ادب فارسي، با كاركرد تصويرگري، ظاهر مي شود. هفت پيكر نظامي گنجوي، به لحاظ كيفيت روايي و موضوع غنايي خود موضوع تصويرسازي هاي بسياري قرار گرفته است. مقاله پيش رو، با هدف تبيين روشي مناسب در نقد نگارگري ايراني با قابليت پرداخت به وجوه بينامتني نگاره ها در پيوند با متون ادب فارسي، در عين تمركز بر ويژگي هاي متني اثر، نگاره بهرام گور در گنبد سپيد را از نسخه خمسه موزه متروپوليتن با بهره مندي از دسته بندي رمزگان اكو، تحليل كرده است. روش تحقيق در اين مقاله توصيفي- تحليلي بوده و منابع به صورت كتابخانه اي، جمع آوري شده است. محتواي انسان گرايانه مشهود در نگارگري مكتب بهزاد ممكن است تضادي را در انتقال محتواي نمادين داستان نظامي ايجاد كند. اينكه موفقيت نگارگر در انتقال محتواي نمادين متن ادبي چه ميزان بوده و اين محتوا از نظام نشانه اي زبان به نظام نشانه اي تصوير چگونه انتقال يافته است، از سوالاتي است كه در اين مقاله بررسي شده است. پرسش هاي ديگر مقاله، به ميزان پيروي نگارگر از توصيفات متن ادبي و علت سرپيچي احتمالي وي از توصيفات متن، توجه دارد. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي دهد باوجود برخي محدوديت هاي خاص رسانه تصويري، نگارگر در انتقال فحواي نمادين داستان بسيار دقيق عمل كرده و واقع گرايي نوظهور در نگارگري آن زمان نيز مانعي در انجام اين مهم نبوده است. پيام نمادين متن ادبي از يك سو به ياري تدابير صوري، شامل كاربست نقوش راستخط و تركيب بندي متقارن، پرداخت ظريف به تزيينات هندسي دوّار و انتظام فضاي معماري كشيده و از سوي ديگر بهره مندي از برخي استعارات ادبيِ دالّ بر مفاهيم كمال و آگاهي كه درون مايه اصلي داستان هفت پيكر است، در نگاره به نمايش درآمده است. در برخي موارد نيز جزيياتي خارج از توصيفات متن مرجع خلق شده است.

Since early twentieth century, semiotics, as an approach for text criticism, has prepared the ground for investigating the procedure of producing and perceiving meaning. Code is among the basic concepts of semiotics. The addressee’s knowledge of the codes of a sign system makes it possible to understand its meaning. The 10-item classification of pictorial codes made by Umberto Eco is one of the most effective approaches for making an analysis of a pictorial text and different aspects of a picture even in relation to texts associated with other sign systems. Iranian miniature is mostly of illustrative use in relation to Persian literature. For instance, Nezami Ganjavi’s Haft Peykar has been illustrated a lot due to its narrative quality and romantic subject. In this paper, the research methodology is descriptive-analytical and the resources have been collected via library. The miniature of “Bahram-e-Gour dar Gonbad-e Sepid” extracted from the Khamseh version of Metropolitan Museum has been the subject of study using Eco’s model for classifying the codes. The questions of this study are as following: - To what extent has this miniature been successful in communicating the content of the literary text through a picture? - How does this miniature transfer the concepts from lingual sign system to a pictorial one? - To what extent is the miniaturist influenced by the description of the text? If not influenced, why? This miniature conveys the symbolic content of the story in a very precise manner despite the limitations of pictorial medium and the newly-emerged realism in the miniature of that time has not been an encumbrance in this regard. The symbolic message of the literary text has been portrayed in the miniature using formal components and some literary metaphors. In some cases, some details not included in the description of the text have been created.