بررسي تطبيقي دو شبيه نامه از شهادت امام رضا (ع)

A Comparative Study of Two Ta’ziyehs of Imam Reza’s Martyrdom

شبيه نامه هاي امام رضا (درودش باد) در اصل به دوره دوم شبيه نويسي و پس از آن مربوط مي شوند؛ دوره اي كه مقتل نويسان، اندكي از وقايع اصلي عاشورا و شهادت حضرت علي (درودش باد) دور شده و تلاش براي بررسي زندگي ديگر معصومين را آغاز كرده اند. اين دوره، كمابيش از زمان حكومت فتحعلي شاه قاجار آغاز مي شود. شبيه خواني يگانه هنر نمايشي منسجم ملي/ مذهبي ايران در اصل، هنري عمومي بود و استقبال همه طبقات جامعه را درپي داشت. ازاين رو، معمولاً روايت هايي گوناگون از مجلسي يگانه براي مناطق متفاوت پديد آمده است كه رويارويي آنها ضمن بازشناسي خلاقيت در چارچوب مشخص روايت، مي تواند مخاطب را با نگرش و عقايد طيف گسترده اي از مردم ايران آشنا سازد. با توجه به بهره گيري شبيه نويسان از روايت هاي تاريخ شيعيان، روايت ها در شبيه نامه هاي همنام كه به موضوع همانندي مي پردازند، چگونه اند؟ آيا شبيه نويسان چنان وابسته روايت هاي گذشته بوده اند كه توان يا امكاني براي نوآوري نداشته اند؟ اين پرسش ها، مهم ترين زمينه هاي شكل گيري نوشته پيش رو هستند. گردآوري داده هاي اين مقاله به روش كتابخانه اي انجام شده و با بهره گيري از روش توصيفي و استنتاج داده ها در مطالعه موردي، نگارش يافته است. اين نوشته پس از بررسي دوره شكل گيري و نگارش شبيه نامه هاي شهادت امام رضا به رويارويي دو تعزيه نامه متفاوت از آنها مي پردازد تا همانندي ها و ناهمانندي هاي آن دو دريافته شوند. با خوانش بينامتني اين شبيه نامه هاي متفاوت، ضمن بررسي و درك تكنيك هاي گوناگون شبيه نويسان براي پرداخت نمايشي مناسب از يك رويداد مشخص تاريخي، با تفاوت هاي نگرش و درك عمومي مردم دو منطقه از آن رويداد نيز آشنا مي شويم. سنجش شبيه نامه هاي همنام، نشان مي دهد شبيه نويسان درپي تكرار شيوه هاي گذشته نبوده اند و كوشيده اند تا راه هاي تازه اي را در رابطه با روايت، تماشاگران و جامعه هر دوره بيازمايند.

Imam Reza’s Shabih Namehs (the text of Ta’ziyeh) belong to the second period of passion plays writing and after that; a period in which the writers of these texts distanced from the main events of Ashura and martyrdom of Imam Ali and started writing about the other Innocents in Islam. This period began almost during the reign of Fathali Shah Qajar Being the unique integrated national/religious art of Iran, Ta’ziyeh was originally a popular art welcomed by all social classes. Therefore, different narratives of one story appeared in different regions whose confrontation not only leads to recognition of creativity within the definite framework of narrative but also can make the reader familiar with attitudes and beliefs of a broad range of Iranians. This research is mainly based on the following questions: with regard to writers’ using of Shiite history narratives, how are the narratives in namesake Ta’ziyehs which deal with the same subject? Have these writers been under the influence of past narratives so much that they did not have capacity or possibility for innovation? The data of this study has been gathered via library method and has been analyzed by descriptive-inferential method. After investigating the writing period of Imam Reza martyrdom’s Ta’ziyehs, this study explores the confrontation of two different Ta’ziyehs in order to find their similarities and dissimilarities. Through an intertextual reading, and while studying various techniques used by writers for providing the proper dramatic description of a given historical event, we become familiar with differences in local people’s attitude and understanding of such event. The evaluation of namesake Ta’ziyehs shows that the writers do not seek repeating the past methods and have tried to try new ways regarding the narrative, audience and society of each period.