نقش ايرانيان در تشكيلات مالي و ديواني دولت خلفا

The role of Iranian in the finance affairs of the caliphs` state

سرزمين‌هايي كه مسلمانان در خارج از شبه جزيره عربستان گشودند، در حوزه‌هاي گوناگون ازجمله نهادهاي تمدني و مقررات مالي با هم تفاوت‌هايي داشت. مسلمانان ضمن اجراي احكام كلي اسلام در حوزه‌هاي اداري و مالي، به مصلحت حكومت خود ديدند كه مقررات بومي و سرزميني را در جهت پيشبرد اهداف و مقاصد خويش به‌خدمت گيرند. حكمرانان مسلمان در ايران به لحاظ سابقه تمدني با نظام بالنسبه جامعي در امور مالي و اقتصادي مواجه شدند كه از پيچيدگي‌هاي خاص برخوردار بود. تغيير نظام مالياتي ايران لااقل در كوتاه‌مدت به سود آنان نبود. ازاين‌رو، نظام مالياتي ساساني را به‌خصوص در دو بخش، حفظ و از آن تا ثير آشكار پذيرفتند: 1. نظام ديواني و مستوفي‌گري حقوق دولتي 2. ماليات بر اراضي به‌ويژه خراج اعم از ميزان، چگونگي و زمان اخذ. در اين مقاله، تا ثيرپذيري نظام مالي دولت خلفا از نظام مالياتي و ديواني ساساني و نقش ايرانيان در اداره سازمان مالي و اداري مسلمانان مورد بررسي قرار مي‌گيرد و خواهيم ديد كه لااقل تا اواخر قرن نخست هجري، نه‌تنها كارگزاران مالي ايراني عهده‌دار اخذ حقوق دولتي و تنظيم ديوان‌هاي مالي بوده‌اند بلكه اين مهم را تا اواخر اين قرن به زبان فارسي ثبت و ضبط مي‌كردند و در نهايت به پيشنهاد خود ايرانيان و توسط آنها ديوان‌ها به زبان عربي ترجمه شد.

The lands conquered by Muslims out of Saudi Arabia Peninsula differed in different fields including civilized organs and finance regulations. Muslims, exercising general Islamic rules in official and financial affairs, used native regulations on behalf of their interests. Muslim governors of Iran, because of its background in civilization, met a fairly all-embraced, but particularly complicated system of financial and economic affairs. Yet, their interests did not permit them to change the system in a short time. Therefore, they kept the system, particularly in two sub-fields of official system for receiving the state`s rights, and of tax system for the land owners containing amount, manner and time of receiving. In the paper, the effect of Sasanid`s finance and official system on the finance system of Califs state, and the role of Iranians in managing it have been studied. It has been made clear that at least to the end of the first century of Hijrah, not only Iranian finance officials were put to receive the state`s rights and compile finance documents, but also the official language was Persian and finally it was Iranians themselves who translated them into Arabic.