مباني متافيزيكي علوم طبيعي در تمدن اسلامي؛ بررسي موردي تاثير آموزه‌هاي قرآني بر دانش جغرافيا

Metaphysical Principles of Natural Sciences in Islamic Civilization; a Case Study on the Effect of Quranic Teachings on the Science of Geography

تاثيرپذيري علم از مباني متافيزيكي از مسايل بنيادين فلسفه علم است كه ارتباط نزديكي با مسيله اسلامي‌سازي علوم دارد. مقاله حاضر با تكيه بر ديدگاه‌هاي فيلسوفان جديد علم مانند پوپر، لاكاتوش، كوهن و برت و با الهام از آراي سيد حسين نصر درباره ابتناي علوم اسلامي بر اصول دين اسلام، در بررسي موردي دانش جغرافيا كوشيده است بخشي از اين اصول را كه ملهم از قرآن است، شناسايي كند. با توجه به فراواني چشمگير منابع جغرافيايي در گستره تمدن اسلامي، در اين مقاله سه كتاب صوره الارض، معجم البلدان و تقويم البلدان واكاوي شده‌اند. افزون بر نگاه خاص قرآن به سودمندي علم كه بر كاركردهاي ديني و اجتماعي دانش جغرافيا اثر گذاشت، به نظر مي‌رسد اين آموزه‌ها نيز بر دانش جغرافيا تاثيرگذار بوده‌اند: سلسله مراتب هفت‌گانه هستي، پيوند جغرافيا با تاريخ و وجه عبرت‌آموزي آن، اماكن مقدس مذكور در قرآن و مولفه‌هاي جغرافيايي اين جهاني قرآن مانند آب، گياهان، حيوانات، كوه‌ها و راه‌ها.

Impressionability of science to metaphysical principles is of fundamental problems in the philosophy of science with close link to islamization of sciences. Relying on the views of such new philosopher`s as Popper, Lakatos and Kuhn, and using Hossein Nasr`s opinions, the paper has sought in a case study of geography to recognize some of Quranic principles in the field. In Islamic civilization, a considerable number of geographical works were compiled of which surat al-ard, moajam al-buldan and taqwim al-buldan have been looked up in this paper. In addition to the emphases made by the holy Quran on utility of knowledge that led to religious and social usage of geography, the Quranic teachings seem to be of impression on geography. Seven orders of being, the connection of geography with history and its teaching capability, holy places mentioned in the holy Quran and geographical components of the Quran such as water, plants, mountains and roads.