بررسي و نقد مباني هستي شناختي تعليم و تربيت پويشي وايتهد با تكيه بر آراي علامه طباطبايي

A Critique of the Ontological Foundations of Whiteheadʹʹs Process Education, with Emphasis on Allamah Tabatabaiʹʹs Views

هدف اين مقاله بررسي انتقادي مباني هستي شناختي تعليم و تربيت پويشي وايتهد با تكيه بر آراي علامه طباطبايي است. وايتهد يكي از تاثيرگذارترين فلاسفه قرون اخير در غرب بود كه نظرياتش تاثيري مستقيم بر تعليم و تربيت داشت و موجب تولد تعليم و تربيت پويشي شد. او توانسته است با نقد تصور مكانيكي دكارت و نيوتن مقابله كند و با طرح سيلان در واقعيت و تعامل خداوند با هستي هاي بالفعل قدمي فراتر بگذارد و تحولي در عرصه تعليم و تربيت بنا نهد؛ بااين حال مباني هستي شناختي تعليم و تربيت پويشي با نقدهايي روبه رو هستند. هستي هاي بالفعل از ديدگاه وايتهد مستقل و در سيلان اند و خلاقيت آنها تا جايي گسترده است كه توسط اراده خداوند هم محدود نمي شود. از سويي خداوند نيز به منزله يك هستي مستقل داراي ذات ازلي است، ولي داراي ذات تبعي نيز هست؛ يعني در تعامل با جهان، در حال تكامل است. بررسي آراي علامه طباطبايي نشان مي دهد كه ايشان توانسته با تكيه بر مباني هستي شناختي همانند اصالت وجود و تشكيك در وجود، از سويي نتايج مثبت فلسفه پويشي را در خود داشته باشد و از سوي ديگر برداشت درخوري از خداوند و ارتباط او با جهان به دست دهد و اين برداشت مي تواند مباني مستحكم هستي شناختي براي تدوين اهداف و اصول تعليم و تربيت را فراهم آورد.

The present paper seeks to present a critical review of the ontological foundations of Whiteheadʹs process education by focusing on Allamah Tabatabaiʹs views. Whitehead is one of the most influential philosophers in the West in recent centuries, so that his views have exerted direct influence on education and led to the development of process education. He could confront Descartes and Newtonʹs mechanical conception and made further steps, preparing the ground for promoting a remarkable development in education by proposing the idea of fluidity n reality and interaction of God with actual beings. However, the ontological foundations of process education are open to several criticisms. In his view, actual beings are independent and a state of fluidity and their creativity is so excessive that it is too infinite to be limited even by Godʹs will. On the other hand, as an independent being, God has eternal property, but it is a subordinate one; that is, God is in the state of perfection in His interaction with the universe. A review of Allamah Tabatabaiʹs views show that he could not only make use of the positive results of process philosophy, but also have a clear conception of God and His relation with the universe, by resting on such ontological principles as fundamentality of existence and gradation of the being. This conception helps to provide strong ontological foundations for establishing the goals and principles of education